Οι πολίτες είναι όλο και περισσότερο υπεύθυνοι για χρηματοοικονομικές αποφάσεις, όπως η επιλογή πακέτων συνταξιοδοτικών απολαβών, η κάλυψη του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης και του κόστους της εκπαίδευσης, καθώς επίσης και για τον προσδιορισμό και τη διαχείριση ενδημικών κινδύνων που ενυπάρχουν στα πολύπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα.
Η πρόσβαση σε χρηματοοικονομικά προϊόντα και αγορές έχει αυξηθεί για ομάδες που ήταν παλαιότερα αποκλεισμένες από αυτά, πλέον και μέσω ψηφιακών μέσων και εργαλείων, παρέχοντας τους νέες και ενίοτε διφορούμενες επιλογές. Παρόλα αυτά, μελέτες ανά τον κόσμο δείχνουν επανειλημμένα ότι πολλοί καταναλωτές και ιδιαίτερα οι ευάλωτες ομάδες, όπως οι νέοι, οι γυναίκες, οι μετανάστες, οι επιχειρηματίες και τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένα για να αναλάβουν τέτοιες ευθύνες και συχνά αποτυγχάνουν να πάρουν τις κατάλληλες αποφάσεις.
Υπάρχει συνεπώς επείγουσα ανάγκη για την βελτίωση του επιπέδου του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, μέσω προσαρμοσμένων πρωτοβουλιών και προγραμμάτων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, προκειμένου να παρέχονται στα άτομα οι πληροφορίες και οι δεξιότητες που απαιτούνται για την προστασία τους και την κατάλληλη διαχείριση των χρηματοοικονομικών κινδύνων που αντιμετωπίζουν.
Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση αποτελεί ένα σημαντικό συμπλήρωμα των εύρωστων μέτρων προστασίας των καταναλωτών χρηματοοικονομικών προϊόντων, καθώς και των μέτρων χρηματοπιστωτικής ένταξης και ενσωμάτωσης αποκλεισμένων ομάδων, που αποσκοπούν στην ενίσχυση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας, καθώς επίσης και της αειφόρου οικονομικής ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς. Δύναται να παρέχει στα άτομα τις σχετικές δεξιότητες και γνώσεις, ενθαρρύνοντας ταυτόχρονα αλλαγές προδιαθέσεων και συμπεριφορών.
Οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ αναγνώρισαν επισήμως τη σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού το 2002 με το λανσάρισμα ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου προγραμματικού σχεδίου. Το 2008 το πρόγραμμα αυτό ενισχύθηκε περαιτέρω με τη δημιουργία ενός Διεθνούς Δικτύου Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης (OECD/INFE). Στο Δίκτυο OECD/INFE συνδράμουν υψηλά ιστάμενα μέλη από περισσότερους από 240 δημόσιους φορείς − συμπεριλαμβανομένων κεντρικών τραπεζών, υπουργείων οικονομικών και υπουργείων παιδείας από 120 χώρες. Η τεχνική επιτροπή του OECD/INFE συνεδριάζει δύο φορές το χρόνο προκειμένου τα μέλη να μοιραστούν τις εμπειρίες της κάθε χώρας και να συζητήσουν τα συμπεράσματα από την χάραξη στρατηγικής κατεύθυνσης, στηριζόμενα στη συλλογή δεδομένων και την ανάλυση πολιτικών.
Ο ΟΟΣΑ έχει καταστεί ο κορυφαίος διεθνής οργανισμός πάνω στην ανάπτυξη εργαλείων πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο αναφορικά με τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό όπως αναγνωρίστηκε από τις χώρες της G8, της G20, καθώς και από τις χώρες-μέλη της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού (ΟΣΑΕ/APEC). Έως σήμερα, έχουν διατυπωθεί οι ακόλουθες συστάσεις του ΟΟΣΑ και τα ακόλουθα εργαλεία πολιτικής του Διεθνούς Δικτύου για τη Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση (ΟECD/INFE):
- Αρχές και Καλές Πρακτικές για την Χρηματοοικονομική Επίγνωση και Επιμόρφωση (2005).
- Καλές Πρακτικές Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης, αναφορικά με τις Ιδιωτικές Συντάξεις (2008), την Ασφάλιση (2008) και τη Δανειοληψία/Πίστωση (2009).
- Εξειδικευμένες Αρχές Αξιολόγησης Προγραμμάτων Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης (2011).
- Εξειδικευμένες Αρχές Εθνικών Στρατηγικών Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης (2012): Εγκεκριμένες τον Ιούνιο του 2012 από τους Ηγέτες των χωρών-μελών της G20 και με την υποστήριξη των Υπουργών Οικονομικών των χωρών-μελών της ΟΣΑΕ/APEC τον Αύγουστο του 2012.
- Κατευθυντήριες Γραμμές για την Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση σε Σχολεία, υποστηριζόμενες από τους Υπουργούς Οικονομικών των χωρών-μελών της APEC το 2012.
- Κατευθυντήριες Γραμμές Πολιτικής για την Αντιμετώπιση των Αναγκών Χρηματοοικονομικής Επίγνωσης και Επιμόρφωσης των Γυναικών και των Κοριτσιών, με την υποστήριξη των Ηγετών των χωρών-μελών της G20 το 2013.
- Κατευθυντήριες Γραμμές Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης προς Ιδιωτικούς και Μη-κερδοσκοπικούς Ενδιαφερόμενους Φορείς (2014).
Το Διεθνές Δίκτυο για τη Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση OECD/INFE ενέχει 4 ενεργές ομάδες εργασίας που επεξεργάζονται βασικούς τομείς πολιτικής, αναφορικά με τα πρότυπα, την εφαρμογή και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης, τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, την χρηματοοικονομική επιμόρφωση και τις βασικές επάρκειες χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για Μικρές και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) καθώς επίσης και τις βασικές ικανότητες χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Το Δίκτυο εξακολουθεί να αναπτύσσει και να επικοινωνεί τα ευρήματα προηγουμένων ομάδων εργασίας που αφορούσαν στη χρηματοοικονομική εκπαίδευση για την μακροπρόθεσμη αποταμίευση και επένδυση, στη χρηματοοικονομική εκπαίδευση για την χρηματοπιστωτική ένταξη, στις εθνικές στρατηγικές χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης, στην χρηματοοικονομική εκπαίδευση σε νέους και στα σχολεία, στην αξιολόγηση προγραμμάτων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και στην χρηματοοικονομική επιμόρφωση γυναικών.
Έχει αναπτυχθεί μία ευρεία γκάμα εργαλείων πολιτικής για την υποστήριξη των Εθνικών Στρατηγικών για την Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση, η οποία κατατέθηκε στους Ηγέτες των χωρών-μελών της G20 και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων:
- Αναβάθμιση Εθνικών Στρατηγικών για τη Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση, οι οποίες ανακοινώθηκαν δημοσίως στην διάσκεψη κορυφής των ηγετών των κρατών-μελών της G20, το Σεπτέμβριο του 2013.
- Ένα εγχειρίδιο πολιτικής για την εφαρμογή εθνικών στρατηγικών χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης, το οποίο κατατέθηκε στους Ηγέτες των χωρών-μελών της G20 το 2015.
- Δομές βασικών δεξιοτήτων χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για νέους και ενήλικες, οι οποίες κατατέθηκαν το 2015 και το 2016.
Συγκεκριμένα, οι στρατηγικές εφαρμογές χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης που προτάσσει το δίκτυο OECD/INFE περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων:
- Εκτενή διάγνωση για τη σωστή εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής μέσω: (α) Μέτρησης των επιπέδων του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, (β) Χαρτογράφησης των υφιστάμενων πρωτοβουλιών, διαθεσίμων πόρων και εμπλεκόμενων φορέων όπως Δημόσιες Αρχές, Ιδιωτικούς Φορείς, Διεθνείς Οργανισμούς καθώς και Δημόσιους και Μη – Κερδοσκοπικούς Φορείς.
- Θεσμοθέτηση αρμοδίου φορέα υλοποίησης της εθνικής στρατηγικής χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης που θα είναι αρμόδιος για: (α) Τη διάθεση πόρων για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας αλλά και της προβολής της στρατηγικής, (β) Τη δημιουργία μηχανισμών συντονισμού για την ομαλή ενημέρωση των εμπλεκόμενων φορέων, καθώς και τη διαχείριση ενδεχόμενης κατάστασης σύγκρουσης συμφερόντων.
- Θέσπιση στόχων και αξιολόγηση της εθνικής στρατηγικής μέσω: (α) Ανάπτυξης σχεδίου δράσης (roadmap), (β) Εξασφάλισης βιώσιμης χρηματοδότησης, (γ) Αξιολόγησης των στόχων της εθνικής στρατηγικής και επαναπροσδιορισμού των στόχων.
- Εξασφάλιση αποτελεσματικής και καινοτόμου διάθεσης της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης μεταξύ άλλων και μέσω: (α) Υποστήριξης και δημιουργίας κινήτρων για την παρακολούθηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης σε κοινότητες, σε σχολεία και σε εργασιακούς χώρους, (β) Ανάπτυξης παιχνιδιών και άλλων «ηλεκτρονικών εφαρμογών», (γ) Πιλοτικής εφαρμογής των προγραμμάτων και των πρωτοβουλιών αρχικά σε μικρότερες ομάδες, καθώς και (δ) Αξιολόγησης του σχεδιασμού του προγράμματος.
Διάφορα υπό εξέλιξη προγράμματα εργασίας του Δικτύου OECD/INFE, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν στον ψηφιακό χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, καθώς και στη χρηματοοικονομική εκπαίδευση για τις πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, θα συνεχίσουν να τροφοδοτούν την ατζέντα της G20 για τα επόμενα χρόνια, στηριζόμενες στις πρόσφατες εξελίξεις, όπως την κοινή έκθεση της G20 και του Δικτύου OECD-INFE αναφορικά με την ανάγκη καθολικής εξασφάλισης χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και προστασίας καταναλωτών στην ψηφιακή εποχή (OECD, 2017).
Το Δίκτυο OECD/INFE έχει αναπτύξει μεθοδολογίες και έχει προωθήσει τη συλλογή δεδομένων για τη στήριξη του σχεδιασμού πολιτικών, με δραστηριότητες όπως:
- Την Πλατφόρμα και το ερωτηματολόγιο δημοσκοπικής έρευνας για τη μέτρηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού ενηλίκων, η οποία εγκρίθηκε από τους Ηγέτες των χωρών-μελών της G20 και επικαιροποιήθηκε το 2015, προκειμένου να εκκινήσει μία νέα διεθνή έρευνα για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό και την ένταξη, της οποίας τα αποτελέσματα δημοσιοποιήθηκαν το 2016.
- Την κοινή έκθεση της G20 και του Δικτύου OECD/INFE για το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των ενηλίκων στις χώρες-μέλη της G20, η οποία ετοιμάστηκε μετά την πρόσκληση των Ηγετών των χωρών-μελών της G20 κατά τη διάρκεια του Σχεδίου Δράσης Hangzhou 2016 και η οποία παρουσιάστηκε στους Ηγέτες το 2017.
- Το Διεθνές Πρόγραμμα Αξιολόγησης Σπουδαστών (PISA) που, για πρώτη φορά το 2012, συμπεριέλαβε αξιολόγηση επιπέδων χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Η αξιολόγηση επαναλήφθηκε το 2015, με αξιολόγηση των επιπέδων χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού περίπου 48.000 μαθητών, αντιπροσωπεύοντας έναν πληθυσμό περίπου 12 εκατομμυρίων δεκαπεντάχρονων μαθητών από σχολεία των 15 χωρών που συμμετείχαν. Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2015 ανακοινώθηκαν στις 17 Μαΐου του 2017, υπό την παρουσία της Αυτού Μεγαλειότητας Βασίλισσας της Ολλανδίας Μαξίμα και του Γενικού Γραμματέα του ΟΟΣΑ, Άνχελ Γκουρία. Η μέτρηση αυτή επαναλήφθηκε το 2018 και θα επαναληφθεί το 2021.
- Τα Εργαλεία για την αξιολόγηση προγραμμάτων χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης, τα οποία ενέκριναν το 2013 οι Ηγέτες των χωρών-μελών της G20.
Από το 2006, ο OΟΣΑ διεξάγει υψηλά ιστάμενες διεθνείς και περιφερειακές εκδηλώσεις για τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση, προκειμένου να συζητήσει τις προκλήσεις, να προσδιορίσει τις βέλτιστες πρακτικές και να μοιραστεί εμπειρίες. Για να υποστηριχθεί περαιτέρω η εφαρμογή και η αξιολόγηση σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, το 2016, ξεκίνησε ένα έργο τεχνικής υποστήριξης στην Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (CIS ή ΚΑΚ), υπό την αιγίδα του Υπουργείου Οικονομικών της Ρωσίας. Παράλληλα, σε συνεργασία με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς της Βραζιλίας, ιδρύθηκε ένα Κέντρο για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό και τη Χρηματοοικονομική Επιμόρφωση στην περιοχή της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής.
Η Διεθνής Πύλη Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ δημιουργήθηκε το 2008 για τη διάδοση των σχετικών ερευνών και αναλύσεων που πραγματοποιεί ο ΟΟΣΑ, τα μέλη του δικτύου και άλλοι φορείς. Η Πύλη είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένη ως ένας παγκόσμιος κόμβος διάδοσης χρηματοοικονομικής επίγνωσης και εκπαίδευσης, η οποία περιέχει πληροφορίες σχετικές με προγράμματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης.
*Η Dr. Adele Atkinson είναι Προϊσταμένη Αναλύτρια Οικονομικής Πολιτικής του Τομέα Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ).
*Το άρθρο αυτό προέρχεται από την ομιλία της Dr. Atkinson στο 2ο Ετήσιο Συνέδριο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών την Παρασκευή 20 Απριλίου 2018.