Να μιλήσουμε σοβαρά για την τηλεκπαίδευση;

H σχολική/ακαδημαϊκή χρόνια 2020-2021 ξεκίνησε διαφορετικά φέτος, αναμένοντας το 2ο πιο δυνατό κύμα της πανδημίας του κορωνοϊού και μετά από ένα δίμηνο απαγόρευσης και κλεισίματος σχολείων και πανεπιστημίων στην περίοδο Μαρτίου-Μαΐου 2020.

Τα διδάγματα από εκείνη την περίοδο, καθώς και από την παρούσα, είναι πολλά.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τα σχετικά δεδομένα.

  • Η βιβλιογραφία των εργασιακών οικονομικών και χρηματοοικονομικών καταδεικνύει ότι κάθε ένας επιπλέον χρόνος σχολικής εκπαίδευσης επιφέρει 10% αύξηση μισθών και εισοδημάτων στις Η.Π.Α., με μεγάλα θετικά αποτελέσματα στην οικονομική μεγέθυνση της χώρας, στην έρευνα και την καινοτομία, και στην παραγωγικότητα (Krueger and Lindahl, 2001). Τα αποτελέσματα είναι θετικά και σε διάφορα μεγέθη και σε πολλές άλλες χώρες, καθώς και σε μελέτες που ακολουθούν φυσικά πειράματα αλλαγών υποχρεωτικής εκπαιδευτικής πολιτικής.
  • Πέραν της σχολικής εκπαίδευσης, η βιβλιογραφία έχει καταδείξει ότι η ανάπτυξη συνειδησιακών δεξιοτήτων στα παιδιά έχει επιπλέον θετικά αποτελέσματα σε μισθούς, κατανομή εισοδημάτων αργότερα στη ζωή, καθώς και στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών (Hanushek and Woessmann, 2008). Συνεπώς, πέραν των χρόνων και ωρών σχολικής εκπαίδευσης, η ποιότητα και το είδος της εκπαίδευσης ενδέχεται να έχει ακόμα σημαντικότερα μικροοικονομικά και μακροοικονομικά αποτελέσματα σε μία χώρα.
  • Μία πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ δείχνει ότι 30-40% της ανισότητας πλούτου κατά τη συνταξιοδότηση αποδίδεται σε διαφορές χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης (Lusardi, Michaud, and Mitchell, 2017). Αυτή η γνώση διαμορφώνεται νωρίς στη ζωή των ανθρώπων και γίνεται ενδογενής ως προς μια σειρά αποφάσεων κατά την ενήλικη ζωή. Είναι λίγες οι μεταβλητές που επεξηγούν την οικονομική ανισότητα σε τόσο μεγάλο βαθμό και γίνεται εύκολα αντιληπτό γιατί ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί μείζονος σημασίας ατζέντα πολιτικής. (Krueger and Lindahl, 2001 Hanushek and Woessmann, 2008 Lusardi, Michaud, and Mitchell, 2017).
  • Σε σχετική έρευνα περί των νέων εκπαιδευτικών συστημάτων, στο βιβλίο του από το ΜΙΤ Press, με τίτλο “Προστατεύοντας από τα ρομπότ: Η εκπαίδευση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης”, ο γλωσσολόγος Joseph Aοun (2017) περιγράφει ένα μέλλον στο οποίο για να μπορούν να ανταγωνιστούν οι εργαζόμενοι τα ρομπότ για θέσεις εργασίας, θα πρέπει το εκπαιδευτικό σύστημα να τους προετοιμάζει για εργασιακές δεξιότητες που δεν θα έχουν τα ρομπότ. Ο συγγραφέας περιγράφει μια νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που θα επικεντρώνεται στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της ανθρώπινης φύσης ή τις λεγόμενες νέες ανθρωπιστικές επιστήμες. Στο κέντρο αυτού του νέου τομέα είναι οι αλφαβητισμοί που αφορούν την τεχνολογία, την επεξεργασία δεδομένων και την ανθρώπινη φύση. Άλλες σημαντικές συνειδησιακές ανθρώπινες ικανότητες αποτελούν η κριτική σκέψη, η συστημική σκέψη, η επιχειρηματικότητα και η διαπολιτισμικότητα.
  • Ως προς τους ανθρώπινους αλφαβητισμούς, πρόσφατη έρευνα (Panos, Kromydas, Osborne and Wright, 2020) μιλάει για το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, τον τεχνολογικό, τον αριθμητικό, τον πολιτικό, τον περιβαλλοντικό, το διαπολιτισμικό, και τον αλφαβητισμό σε θέματα υγείας. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε αυτούς τους αλφαβητισμούς μεταξύ ανδρών και γυναικών, με τις γυναίκες να διαφαίνονται να υστερούν σε όλους πλην του διαπολιτισμικού και γλωσσικού. Αυτό ενδέχεται να οξύνει ακόμα περισσότερο τις ανισότητες αμοιβών και ευημερίας μεταξύ των δύο φύλων στην εποχή της 5ης βιομηχανικής επανάστασης. Υπάρχουν επίσης διαφορές αλφαβητισμών μεταξύ της γενιάς της νέας χιλιετίας (millennials) με προηγούμενες γενιές, καθώς και μεταξύ πλουσίων και φτωχών.
  • Ο κορωνοϊός έχει πλήξει άμεσα τους κλάδους της εστίασης και του τουρισμού, καθώς και της προσωπικής και άτυπης εργασίας, κλάδους που αποτελούν παραδοσιακά χώρους πρόσκαιρης και εποχιακής εκπαίδευσης νέων Ελλήνων, σε μία χώρα με τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας νέων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (CEDEFOP, 2020a).
  • Κατά τον ΟΟΣΑ και άλλους οργανισμούς, ο κορωνοϊός αναμένεται να πλήξει τα μέγιστα τη χρηματοοικονομική ανθεκτικότητα των νοικοκυριών, καθώς και τη διαθεσιμότητα πόρων έκτακτης ανάγκης, και να αμβλύνει τις χρηματοοικονομικές ανισότητες παγκόσμια (OECD, 2020).
  • Παγκόσμια, υπάρχει η τάση ανάπτυξης της οικονομίας διαμοιρασμού και περιστασιακής οικονομίας (sharing / gig economy), οι οποίες λέγονται να δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας, ειδικά προς του νέους (Pouliakas, 2019; CEDEFOP, 2020b). Οι τελευταίες βασίζονται σε συνειδησιακές δεξιότητες, πολλές από τις οποίες καλλιεργούνται και από εξωσχολικές δραστηριότητες. Η απασχόληση σε αυτούς τους νέους τομείς, έστω και περιστασιακά, ενδέχεται να δημιουργεί επιπλέον νέες δεξιότητες, χρήσιμες για μετάβαση σε άλλες εργασίες ή την ίδια επιχειρηματικότητα (Panos, Pouliakas and Zangelidis, 2014).

Ας συνοψίσουμε.

Κάθε ώρα, ημέρα, εβδομάδα, μήνας και χρόνος σχολικής εκπαίδευσης που χάνεται ή δεν καλύπτεται αποτελεσματικά θα έχει τεράστιες μικροοικονομικές και μακροοικονομικές επιπτώσεις στην Ελλάδα. Οι επιπτώσεις αυτές είναι δυσανάλογα μεγαλύτερες των ωρών που χάνονται. Χρειάζονται λύσεις και επενδύσεις στην εκπαιδευτική και σχολική διαδικασία και χρειάζονται άμεσα.

  • Είναι αναγκαίο να υπάρχουν επαγγελματικές συνδρομές στις ακριβότερες επαγγελματικές εκδόσεις των μέσων τηλεκπαίδευσης.
  • Είναι αναγκαίο να υπάρχει δεύτερη εφεδρική πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης, διαθέσιμη σαν εναλλακτική σε εκπαιδευτικούς και μαθητές, αν η βασική πλατφόρμα καταρρεύσει ή δεν λειτουργήσει.
  • Είναι αναγκαίο να υπάρχει δια βίου επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη χρήση βασικών και εναλλακτικών μέσων και μεθόδων τηλεκπαίδευσης.
  • Είναι θεμιτό να επιδοτείται η σύνδεση στο διαδίκτυο για τους εκπαιδευτικούς.
  • Είναι θεμιτό να επιδοτείται η σύνδεση στο διαδίκτυο για τους μαθητές.
  • Είναι θεμιτό να επιδοτηθεί η αγορά οικονομικών φορητών οθονών αφής, φορητών υπολογιστών, ψηφίδων γραφής, εκτυπωτών και σαρωτών εικόνας για μαθητές. Τα τελευταία δύο αφορούν ιδιαίτερα τα νοικοκυριά με πολλά παιδιά.
  • Είναι θεμιτό να προχωρήσει ταχύρρυθμα η εγκατάσταση και σύνδεση οπτικών ινών σε όλα τα σχολεία σε όλες τις πόλεις.
  • Είναι αναγκαίο να μετατραπούν αίθουσες των σχολικών κτιρίων σε αίθουσες πολλαπλών χρήσεων για τηλεκπαίδευση. Αυτό θα εξασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχουν προβλήματα στη σύνδεση από την πλευρά των εκπαιδευτικών.
  • Είναι αναγκαίο να εγγραφούν βίντεο ασύγχρονης εκπαίδευσης από πεπειραμένους εκπαιδευτικούς για όλα τα μαθήματα όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. Αυτό θα εξασφάλιζε ότι σε περίπτωση κακής σύνδεσης, τα μαθήματα θα υπήρχαν διαθέσιμα προς αναπλήρωση ανά πάσα στιγμή στο YouTube, το Vimeo, και την πλατφόρμα του υπουργείου. Παγκόσμια, η τριτοβάθμια εκπαίδευση μεγάλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων επιβίωσε βάσει τέτοιων πρακτικών φέτος. Πέραν της επιβίωσης, βελτίωσε παιδαγωγικά την ποιότητα διδασκαλίας σε πολλές πτυχές και εξασφάλισε την αδιάκοπη επιμόρφωση των σπουδαστών, καθώς και την οικονομική ανεξαρτησία και κερδοφορία των ιδρυμάτων.

Οι παραπάνω αναγκαίες και θεμιτές νέες πρακτικές πρέπει να εξεταστούν άμεσα και σοβαρά, προκειμένου να μην συζητάμε για το φυσικό εκπαιδευτικό πείραμα του 2020 στην Ελλάδα. Όπως ξέρουμε από τη βιβλιογραφία των οικονομικών εδώ και χρόνια, τα αρνητικά αποτελέσματα στην οικονομία του μέλλοντος θα είναι δυσανάλογα της απώλειας ωρών διδασκαλίας.

Η εποχή της πανδημίας, παρόλες τις αρνητικές συνέπειες, γέννησε και κάποιες μεγάλες νέες δυνατότητες για την παγκόσμια και την ελληνική οικονομία. Έχει αλλάξει η αντίληψη περί δημοσιονομικών δαπανών και μνήμης χρέους, μιας και η πανδημία είναι και μια ευκαιρία για την έξοδο από την διπλή παγίδα ρευστότητας των χαμηλών επιτοκίων και του υψηλού χρέους που διανύει η παγκόσμια οικονομία τα τελευταία 12 χρόνια τουλάχιστον. Η έξοδος θα γίνει μέσω δημοσίων δαπανών στην πραγματική οικονομία, σε κεϋνσιανή λογική, και παρόμοια με ανάλογες εξόδους από σύμπτωση ή ανάγκη σε καιρούς μεγάλων πολέμων και επιδημιών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διαθέσει στην Ελλάδα περί τα 72 δις για την ανάκαμψη από την πανδημία. Οι επένδυση αυτών των χρημάτων πρέπει να είναι πρωτίστως σε τομείς και δραστηριότητες που γεννούν ανάπτυξη ενδογενώς, όπως σε υγεία, εκπαίδευση, και συνειδησιακές δεξιότητες για την αγορά εργασίας, την επιχειρηματικότητα, την έρευνα και την καινοτομία.

Δίνονται νέες δυνατότητες στην ελληνική οικονομία για άμεσες και μεγάλες επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις σε αυτούς τους τομείς.

Η ασύγχρονη εκπαίδευση μέσω βίντεο, που θα καταγράφονται κεντρικά στο υπουργείο από τους καλύτερους εκπαιδευτικούς, και θα είναι διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή προς αναπλήρωση χαμένων ωρών η κακών συνδέσεων, είναι επιτακτική ανάγκη. Η δημιουργία ενός τέτοιου αρχειακού πλούτου, θα δύναται να χρησιμοποιηθεί σαν εργαλείο παροχής εκπαίδευσης στις πλέον απομακρυσμένες περιοχές στο μέλλον. 

Πολύ σημαντικό επίσης είναι ότι η δημιουργία αρχείου ασύγχρονης διδασκαλίας και ποιοτικής αναπλήρωσης δύναται να ελαφρύνει τα ελληνικά νοικοκυριά από το δυσβάσταχτο κόστος της παραπαιδείας. Κατά τον ΟΟΣΑ, η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών στα έξοδα παραπαιδείας και σκιώδους εκπαίδευσης (OECD, 2018). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Έλληνες 15χρονοι μαθητές πρόσφατα απέδωσαν κάτω του μέσω όρου στα τεστ δεξιοτήτων που αξιολογεί ο ΟΟΣΑ, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά διακοπής του σχολείου παγκοσμίως (OECD, 2018). Το κόστος είναι δυσβάσταχτο για τα ελληνικά νοικοκυριά και αυξάνει κατά πολύ τις εισοδηματικές ανισότητες, καθώς και τις ανισότητες ευκαιριών και δυνατοτήτων. Πόσο πιο εύκολη θα ήταν η ζωή των παιδιών και τον γονέων, καθώς και πόσο μικρότερος ο αντίκτυπος στο περιβάλλον από τις συνεχείς μετακινήσεις, αν το κάθε παιδί είχε τη δυνατότητα για δωρεάν συμπληρωματική επιμόρφωση διαδικτυακά ή ακόμα και τηλεοπτικά από το σπίτι. Είναι δύσκολο; Καθόλου, και θα ήταν μία μοναδική ελληνική πρωτοπορία, σε μια χώρα που έχει παράδοση και εκτιμά την αξία της επιμόρφωσης των νέων της.

Επιπλέον, μιας και η πλήρης μεταρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, με στόχο την εισαγωγή των νέων συνειδησιακών δεξιοτήτων στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, είναι ένα έργο πολύ χρονοβόρο και δύσκολο φανταστείτε το ακόλουθο σενάριο: Μία αμιγώς εκπαιδευτική τηλεόραση με δωρεάν μαθήματα, προσαρμοσμένα στις σύγχρονες αρχές τις επαγγελματικής τεχνολογικής εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης, με μαθήματα για όλες τις ηλικίες σε διαφορετικές ώρες, με τη δυνατότητα συνδυασμού με πιστοποιημένη εκπαίδευση, με συμπληρωματική διδασκαλία για τις τάξεις του γυμνασίου και του λυκείου, και δημιουργική απασχόληση για τις τάξεις του δημοτικού και του νηπιαγωγείου, με μαθήματα συνειδησιακών δεξιοτήτων στους σύγχρονους αλφαβητισμούς, δηλαδή τον περιβαλλοντικό, τον πολιτικό, το χρηματοοικονομικό, το διαπολιτισμικό, τον ψηφιακό, τον τεχνολογικό, τον αριθμητικό, και τους αλφαβητισμούς υγείας και επεξεργασίας δεδομένων, μεταξύ άλλων. Η επιμόρφωση σε τέτοιες συνειδησιακές δεξιότητες μπορεί να παρομοιαστεί με τη δημιουργία χαρτών ναυσιπλοΐας για μη ειδήμονες σε αυτά τα θέματα, σε μία εποχή που η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση θα τείνουν να γίνουν δεινά και να δυσχεραίνουν το έργο των ανθρώπων σε σχέση με τα ρομπότ.

Μια τέτοια παιδαγωγική ρύθμιση δεν θα χρειαζόταν μία δύσκολη και ακριβή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Επιπλέον, οι παιδαγωγοί και οι θεσμικοί παράγοντες που θα την εκκινούσαν και θα την στήριζαν θα μνημονεύονταν σαν πραγματικοί ρυθμιστές θετικών εξελίξεων και πιθανότατα ενός καλύτερου εκπαιδευτικού, επαγγελματικού και αναπτυξιακού μέλλοντος από τις επόμενες γενιές Ελλήνων.

*Ο Γεώργιος Α. Πάνος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στη Σχολή Διοίκησης Adam Smith του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης και Επιστημονικός Σύμβουλος του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού. Έχει ψηφιστεί σαν ένας από τους 40 καλύτερους Καθηγητές ΜΒΑ κάτω των 40 στον κόσμο από τον αμερικανικό οργανισμό Poets & Quants.

*Η Κωνσταντίνα Χ. Δημητρούλη είναι Διδάκτωρ Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με ειδίκευση σε Γεωπολιτικά και Ενεργειακά Ζητήματα, και Δημοσιογράφος.

Βιβλιογραφία:

Share this post on: