Η πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση, αλλά ιδιαίτερα η πρωτοφανής σε διάρκεια παγκοσμίως δεκαετής εγχώρια κρίση, ανέδειξε την αναγκαιότητα κατανόησης ενός πολύπλοκου χρηματοοικονομικού συστήματος, η άγνοια του οποίου μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες βλάβες σε κράτη, επιχειρήσεις, και νοικοκυριά.
Οι κίνδυνοι που προέρχονται από τον υπερδανεισμό, την αδυναμία κατανόησης των κινδύνων όλων των επενδυτικών προϊόντων, τους κινδύνους που εμπερικλείει η αγορά κατοικίας, ιδιαίτερα όταν αγοράζουμε σε υψηλές τιμές και με δανεικά, την έλλειψη αποταμιευτικής, συνταξιοδοτικής και ασφαλιστικής συνείδησης, έχουν προκαλέσει σοβαρά οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ως εκ τούτου, οι δράσεις για την καταπολέμηση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού (financial illiteracy) και ιδιαίτερα η προώθηση των βασικών αρχών του χρηματοοικονομικού σχεδιασμού (financial planning), του personal finance αλλά ιδιαίτερα αυτού που διεθνώς αποκαλείται home finance (χρηματοοικονομικά του νοικοκυριού), αποκτούν ιδιαίτερη σημασία για μια κοινωνία.
Μια από τις δράσεις που πρέπει να αναλάβει η εξειδικευμένη σε σχετικές γνώσεις πανεπιστημιακή κοινότητα, είναι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση των παιδιών και η δημιουργία μιας νέας γενιάς ενημερωμένων πολιτών.
Οι ειδικοί στην χρηματοοικονομική εκπαίδευση των παιδιών, θεωρούν ότι οι γονείς πρέπει να διδάξουν μέσα από καθημερινά παραδείγματα, τις βασικές αρχές της χρηματοοικονομικής υγείας, όπως την διάκριση των αναγκών (needs) από τις επιθυμίες (wants), τους κινδύνους των πιστωτικών καρτών (credit cards) και γενικότερα των δανείων, τις αρετές και την ασφάλεια που παρέχει η αποταμίευση (saving) και, τέλος, την ικανότητα τους να προγραμματίζουν τα έσοδα και τα έξοδα τους (budgeting).
Ας δούμε τα θέματα αυτά σε συντομία και θα επανέλθουμε σε επόμενα άρθρα μας πιο αναλυτικά.
Το πρώτο πράγμα που πρέπει οι γονείς να μάθουν στα παιδιά τους, είναι ότι το χρήμα έχει αξία και αν το ξοδέψουμε σε λάθος επιλογές τότε αυτό θα έχει χαθεί για πάντα!
Ως εκ τούτου η διάκριση μεταξύ αναγκών και επιθυμιών είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας και οι καταναλωτικές επιλογές πρέπει να είναι προσεκτικές.
Η αγορά παπουτσιών, για παράδειγμα, είναι ανάγκη, η αγορά όμως επώνυμων παπουτσιών την περίοδο που διανύουμε τα οποία μπορεί να φτάνουν ή να ξεπερνούν τα 150€ ιδιαίτερα, είναι επιθυμία!
Η αγορά ενός κινητού τηλεφώνου που δημιουργεί διαύλους επικοινωνίας των παιδιών με τους γονείς, προσφέροντας ασφάλεια και στους δύο είναι ανάγκη, η αγορά όμως του τελευταίου έξυπνου τηλεφώνου iPhone της Apple, η τιμή του οποίου ξεπερνά τα 1.000 ευρώ, είναι σαφέστατα επιθυμία.
Φυσικά, οι ανάγκες και οι επιθυμίες εξαρτώνται από τις προσδοκίες των ατόμων, τα εισοδήματα τους και τον σχετικό πλούτο τους. Ως εκ τούτου, η διάκριση τους δεν είναι πάντα ξεκάθαρη.
Σε συνέχεια των προαναφερθέντων σκέψεων, εάν οι γονείς αποφασίσουν τελικά να καταναλώσουν, οι ειδικοί προτείνουν την χρήση μετρητών (cash) και όχι πιστωτικών ή χρεωστικών καρτών.
Είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να βλέπουν τα χρήματα που οι γονείς δαπανούν για αυτά, είτε σε καταναλωτικά προϊόντα (ρούχα, παπούτσια κ.λπ.) είτε σε υπηρεσίες (φροντιστήρια, σπορ, ταξίδια κ.λπ.) γιατί αλλιώς τα παιδιά θα πιστεύουν ότι υπάρχει ένας μαγικός τρόπος που μπορεί να τους προσφέρει ότι θελήσουν, η πιστωτική κάρτα.
Σε περίπτωση που οι γονείς αποφασίσουν να μην προβούν σε συγκεκριμένες αγορές που τα παιδιά επιθυμούν, η Μ. Hunt συγγραφέας του βιβλίου «Raising Financially Confident Kids» προτείνει να μην λένε «δεν αγοράζουμε αυτό το αντικείμενο γιατί δεν έχουμε λεφτά ή δεν μπορούμε να αντέξουμε την δαπάνη αυτή», αλλά «επιλέγουμε να μην σπαταλήσουμε τα χρήματα μας με αυτό τον τρόπο!».
Πράγματι χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο που επικοινωνούμε διάφορα μηνύματα στα παιδιά, γιατί τα παιδιά μπορεί να το μεταφράσουν ότι «δεν αγοράζουμε τα πράγματα αυτά, γιατί δεν έχουμε χρήματα ή γιατί είμαστε φτωχοί!».
Η αποταμίευση είναι μια ιδιαίτερα συνετή πράξη και πρέπει οι γονείς μέσα από συγκεκριμένες ενέργειες να την καλλιεργήσουν και να την ενθαρρύνουν.
Η αγορά ενός κουμπαρά στα παιδιά και η βοήθεια, στο μέτρο του δυνατού, να τον γεμίσουν μέσα από δράσεις ή υγιείς συνήθειες που πρέπει να αποκτήσουν, είναι το πρώτο, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή.
Μία άλλη δράση που θα συμβάλλει στην ανεξαρτητοποίηση των παιδιών είναι η παροχή εβδομαδιαίου – κατά κανόνα – χαρτζιλικιού. Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά γίνονται πιο υπεύθυνα και μεταφέρεται σε αυτά η ευθύνη διαχείρισης των μικροεξόδων τους. Η πρόταση των ειδικών στην Αμερική είναι 1$ την εβδομάδα ανά έτος σύμφωνα με την ηλικία τους, δηλαδή 6$ την εβδομάδα για ένα εξάχρονο παιδί και 15$ την εβδομάδα για ένα δεκαπεντάχρονο.
Επιπλέον, προτείνουν όπως το 40% να κατευθύνεται σε κατανάλωση για καθημερινά μικροέξοδα, το 40% σε αποταμίευση που θα κατευθύνεται σε χρήσιμα καταναλωτικά προϊόντα όπως η αγορά ενός ποδήλατου, 10% σε αποταμίευση που θα κατευθύνεται σε μακροπρόθεσμους στόχους όπως οι σπουδές στο κολλέγιο ή μεταπτυχιακά και 10% σε πράξεις στήριξης αδύναμων συμμαθητών τους.
Φυσικά όλες οι προτάσεις αυτές έχουν ένα βαθμό αυθαιρεσίας, ποικίλουν από οικογένεια σε οικογένεια και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τις ακολουθήσετε πιστά και κατά γράμμα.
Πάντως το μόνο σίγουρο είναι ότι η ουσιαστική χρηματοοικονομική γνώση οδηγεί σε καλύτερες χρηματοοικονομικές επιλογές και αποφάσεις και, τελικά, σε ένα πιο ασφαλές μέλλον.
Το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού προτείνει μία ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει βασικές αρχές χρηματοοικονομικής γνώσης, χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς και νέων τεχνολογικών εφαρμογών, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τις προκλήσεις του μέλλοντος.
*Ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
*Μία παραλλαγή του άρθρου αυτού δημοσιεύθηκε στο newmoney.gr την 01/12/2015.