Έχουν περάσει περισσότερα από τρία χρόνια από το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου του 2016 το οποίο σε αντίθεση με τις προβλέψεις και τις δημοσκοπήσεις της εποχής εκείνης [1], κατέγραψε την απόφαση των Βρετανών για έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση). Πιο συγκεκριμένα 17,410,742 (51.89%) πολίτες ψήφισαν την αποχώρηση της χώρας από την ΕΕ και 16,141,241 (48.11%) προτίμησαν την παραμονή στην Ευρωπαϊκή Οικογένεια.
Το συγκεκριμένο άρθρο θα επιχειρήσει να απαντήσει σε μια σειρά από ερωτήματα που ίσως δεν είναι γνωστά τόσο στην Ελληνική, όσο και στην παγκόσμια κοινή γνώμη. Ποιες τελικά περιφέρειες στο Ηνωμένο Βασίλειο «παραπλάνησαν» ακόμα και τους δημοσκόπους και συνέβαλαν στην ανατροπή των αρχικών προβλέψεων και τον καθορισμό του τελικού αποτελέσματος; Ποιες είναι οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες που το Brexit προσφέρει στο Ηνωμένο Βασίλειο; Τέλος πολλοί υποστηρικτές τής παραμονής στην ΕΕ έχουν εκφράσει τη βεβαιότητα ότι το ενδεχόμενο ενός νέου δημοψηφίσματος θα αντέστρεφε το αποτέλεσμα και θα συνέβαλε στην αποκρυστάλλωση της περίπλοκης κατάστασης που έχει δημιουργηθεί. Πόσο ρεαλιστικό είναι ένα δεύτερο δημοψήφισμα ειδικότερα μετά τα αποτελέσματα των γενικών εκλογών της 12 Δεκεμβρίου του 2019;
Α. Πως διαμορφώθηκε το αποτέλεσμα του Δημοψηφiσματος στη Μεγάλη Βρετανία
Ο τότε Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Κάμερον με τον αέρα του νικητή στο κρίσιμο δημοψήφισμα για την παραμονή η όχι της Σκωτίας στο Ηνωμένο Βασίλειο [2] ενέδωσε στις πιέσεις των ευρωσκεπτικιστών και προκήρυξε νέο με ερώτημα την παραμονή toy HB η όχι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλο που δεν είχε την καθολική στήριξη από το Κόμμα του, το Συντηρητικό Κόμμα της Μεγάλης Βρετανίας, η πρόταση του για παραμονή (Bremain) έτυχε της υποστήριξης της Αξιωματικής Αντιπολίτευση, του Εργατικού Κόμματος και του Ηγέτη της Τζέρεμι Κόρμπιν όπως και του τρίτου της τάξης σε δύναμη κόμματος των Φιλελευθέρων Δημοκρατών. Υπέρ της παραμονής δήλωσε ενθέρμως το Εθνικιστικό Κόμμα της Σκωτίας, οι Πράσινοι όπως και όλοι οι πρώην Πρωθυπουργοί του Ηνωμένου Βασίλειου όπως ο Τζον Μέιτζορ, ο Τόνι Μπλαιρ και ο Γκόρντον Μπράουν.
Υποστηρικτές της αποχώρησης ήταν ο προβεβλημένος Δήμαρχος του Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον, επιφανή στελέχη του συντηρητικού κόμματος όπως ο Υπουργός της Δικαιοσύνης Μάικλ Γκόουβ, ο μετέπειτα Υπουργός των εξωτερικών Ντομινίκ Ραμπ, αλλά και το Κόμμα Υπέρ της Ανεξαρτησίας με αρχηγό τον προβεβλημένο Ευρωβουλευτή Νάιτζελ Φάραζ. Σημαντική υποστήριξη στο κίνημα προσέφεραν ομάδες όπως, οι Αγρότες, και τα στελέχη της Μουσουλμανικής κοινότητας [3] της Μεγάλης Βρετανίας.
Το βράδυ της 23ης Ιουνίου κύλησε απροσδόκητα. Τα αρχικά αποτελέσματα έδειχναν προβάδισμα στην επικράτηση της παραμονής της χώρας στην ΕΕ. Ήταν τέτοια η ροή των αποτελεσμάτων που ανάγκασε τον Φάρατζ να παραδεχτεί ότι το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό για τους υποστηρικτές του Brexit [4]. H Βρετανική Στερλίνα κατέγραφε άνοδο και συναλλασσόταν στο 1 GBP = 1.3151 Ευρώ. Όλα ξαφνικά άλλαξαν όταν άρχισαν να προσμετρούνται τα αποτελέσματα της περιοχής των Midlands (Μπέρμιγχαμ, Κόβεντρυ, Λέστερ, Νότιγχαμ), του Γιόρκσαιρ (Λιντς, Μπράντφορντ, Γιόρκ) και των Βόρειο Ανατολικών Περιφερειών (Νιούκαστλ, Σάντερλαντ, Μίντλεσπρο, Ντάρλινγτον). Το Brexit σε αυτές τις περιοχές έλαβε 58-59% και διαμόρφωσε μια διαφορά της τάξης των 2 εκατομμυρίων ψήφων. Η ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου όπως και η Σκωτία με το 60% υπέρ της παραμονής δεν ήταν αρκετές ώστε να ανακόψουν την διαφορά που δημιουργήθηκε. Η μάχη είχε χαθεί στην καρδιά της Μεγάλης Βρετανίας (στην Αγγλία το Brexit έλαβε 15,188,406 ψήφους ενώ το Remain, 13,266,966) ενώ η Βρετανική Στερλίνα καταποντίστηκε στο 1 GBP = 1.2733 EUR μέσα σε λίγες ώρες.
B. Οι λόγοι της υποστήριξης στην αποχώρηση από την ΕΕ
Μετά την επικράτηση της “αποχώρησης”, ενός αποτελέσματος που προκάλεσε ιδιαίτερη έκπληξη όχι μόνο στη Βρετανική κοινή γνώμη, αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη διενεργήθηκαν μια σειρά από μελέτες προκειμένου να ερμηνεύσουν αυτήν την απροσδόκητη εξέλιξη. Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι πολίτες στήριξαν την ψήφο υπέρ της εξόδου ήταν προκειμένου να μειωθούν οι μεταναστευτικές ροές στη Μεγάλη Βρετανία [5]. Συγκεκριμένα το επιχείρημα ήταν να περιορισθεί η πρόσβαση των ξένων στα κοινωνικά κονδύλια η οποία στερούσε σημαντικά κεφάλαια από τη Βρετανία και «να μη παίρνουν οι ξένοι τις δουλειές που αλλιώς θα πήγαιναν στους Βρετανούς συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην αύξηση της ανεργίας».
Δεύτερος σημαντικός παράγοντας της υποστήριξης της αποχώρησης ήταν η επιθυμία των Βρετανών να σταματήσουν να δίνουν ετησίως 13.5 δισεκατομμύρια λίρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να λαμβάνουν αντίστοιχες υπηρεσίες της τάξης των 4.5 δις. Δηλαδή το έλλειμμα που δημιουργείτο για το Η.Β ήταν της τάξης των 8.5 δις ή διαφορετικά το 7% του προϋπολογισμού που δίνεται για το σύστημα Υγείας [6]. Το μήνυμα που πέρασε στις εκλογές ήταν “Καμία συνεισφορά του προϋπολογισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, δεν είμαστε θυγατρική της ΕΕ” δηλαδή καμία συνεισφορά από τον προϋπολογισμό του Ηνωμένου Βασιλείου.
Τρίτη κατεύθυνση για την υποστήριξη της αποχώρησης ήταν η απόκτηση του ελέγχου του νομοκατασκευαστικού πλαισίου και η αποχώρηση από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό το οποίο δεν ήταν πάντα υπέρ των συμφερόντων του ΗΒ. Η Ευρώπη άλλωστε έμοιαζε πάντα ξένη για το ΗΒ. Η σχέση Λονδίνου – Βρυξελλών δεν ήταν ποτέ απλή. Από το 1975 οπότε η συμμετοχή της Βρετανίας στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα τέθηκε προς ψήφιση – και επικράτησε οριακά -, πολλοί ήταν αυτοί που άλλαξαν γνώμη με την αμφιβολία να μετατρέπεται πολλές φορές σε εχθρότητα.
Συγκεκριμένα ερχόμενοι σε λέξεις οι οποίες αποτυπώνουν τα συναισθήματα των Βρετανών για την συμμετοχή στην ΕΕ το 23% δήλωσε ότι είναι θυμωμένο, το 12% ότι είναι χαρούμενο, το 20% ότι είναι απογοητευμένο, το 26% ότι διακρίνει ελπίδα μέσα από τη συμμετοχή στην ΕΕ, το 44% ότι βλέπει σημαντικές δυσκολίες, το 14% ότι αποκτάει αυτοπεποίθηση, το 19% ότι του δημιουργεί αίσθηση φόβου, και το 12% μόνο ότι αισθάνεται υπερήφανο για την παρουσία του ΗΒ στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Γ. Οικονομικές Επιπτώσεις του αποτελέσματος για αποχώρηση
Γ1. Η κατάρρευση της Βρετανικής Στερλίνας
Η πορεία της βρετανικής λίρας ήταν καθοδική όλο το εξάμηνο πριν από το δημοψήφισμα. Στις αρχές Ιανουαρίου η ισοτιμία της έναντι του ευρώ ήταν στο 1,36 και μια εβδομάδα πριν το δημοψήφισμα στο 1,26 – πτώση περίπου 8%. Αν αποφάσιζαν οι Βρετανοί υπέρ του Brexit η καθοδική πορεία της στερλίνας θα συνεχιζόταν, όπως προέβλεπαν πολύ σωστά οι περισσότεροι οικονομολόγοι.
Αλλά όταν βγήκε εκείνο το βράδυ ο Φάρατζ, φανατικός υποστηρικτής υπέρ της εξόδου να κάνει δηλώσεις είπε στους δημοσιογράφους ότι το ένστικτό του τον οδηγούσε να δηλώσει ότι θα κέρδιζε το στρατόπεδο υπέρ της Παραμονής, λόγω της “μαζικής αύξησης της εγγραφής των ψηφοφόρων” και σε συνδυασμό με την τελευταία δημοσκόπηση του You Gov που έδινε προβάδισμα στο Bremain. Στις αγορές συναλλάγματος κυριάρχησαν οι αγοραστές και μέσα σε μια ώρα η ισοτιμία της στερλίνας έναντι του δολαρίου ξεπέρασε το 1,50!
Τα πάντα ανατράπηκαν κατά τη διάρκεια της νύχτας όταν διαφάνηκε ότι οι αρχικές προβλέψεις για νίκη της “Παραμονής” είχε διαψευσθεί. Τα νεότερα αποτελέσματα που υποδήλωναν ότι το στρατόπεδο του Brexit ήταν πιο κοντά στη νίκη, αντέστρεψαν την πορεία της και τα αρχικά κέρδη μετατράπηκαν σε σημαντικές ζημίες για την στερλίνα που άγγιξαν το 10% φθάνοντας τα 1,33 δολάρια. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό ήταν μέχρι εκείνη τη στιγμή το χαμηλότερο επίπεδο ισοτιμίας σε σχέση με το αμερικάνικο νόμισμα από το 1985.
Όπως ήταν φυσικό η στερλίνα σημείωσε πτώση και σε σχέση με το ευρώ μεγαλύτερη του 7%.
Γ2. Η αρχική αντίδραση των Χρηματιστηρίων
Με σημαντική πτώση άνοιξε η Wall Street, καθώς οι επενδυτές βρίσκονταν σε σύγχυση μετά τον πανικό που προκλήθηκε σχεδόν σε όλα τα χρηματιστήρια του κόσμου εξαιτίας της απόφασης των Βρετανών να ψηφίσουν υπέρ της αποχώρησης της χώρας τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με το άνοιγμα, ο βιομηχανικός δείκτης Dow Jones υποχώρησε κατά 2,16% ενώ ο δείκτης Nasdaq των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας έχανε 3,78%.
Την επόμενη του εκλογικού αποτελέσματος το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης έκλεισε με άνοδο (+1,29% για τον Dow Jones, +1,59% για τον Nasdaq), καθώς αποτέλεσε ικανοποιητικό νέο για τις Ηνωμένες Πολιτείες η απόφαση αποχώρησης της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνολικά 45 δισεκατομμύρια στερλίνες χάθηκαν τις ημέρες του πανικού στις παγκόσμιες αγορές μετά το Brexit.
Γ3. Δημοψήφισμα και Κερδοσκοπία
Την ώρα που ο Φάρατζ μιλούσε στα ΜΜΕ κάποιοι κερδοσκόποι έτριβαν τα χέρια τους από ικανοποίηση. Οι εξελίξεις ήταν μοναδικές για κάποια hedge funds, που είχαν στοιχηματίσει από το απόγευμα, σύμφωνα με την έρευνα του Bloomberg, σε πτώση της ισοτιμίας της λίρας και πόνταραν ακόμη περισσότερα το βράδυ, την ώρα που όλοι έλεγαν ότι η Βρετανία θα παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Ήταν μια από τις πιο κερδοφόρες μέρες στην ιστορία μας», σχολίασε ένας από τους 30 διαχειριστές που μίλησαν ανώνυμα. Όπως προκύπτει απ’ αυτές τις συνεντεύξεις κάποια κεφάλαια υψηλού κινδύνου έβγαλαν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ εκείνη τη μέρα, σύμφωνα δε με τον Guardian τα κέρδη της Odey Asset Management του Λονδίνου πλησιάσαν τα 260 εκατομμύρια ευρώ!
Γ4. Η μυστική πληροφόρηση
Πώς το κατάφεραν αυτό; Μα επειδή γνώριζαν περισσότερα από την κοινή γνώμη, αφού είχαν συνεργαστεί με εταιρείες δημοσκοπήσεων και πλήρωσαν ακριβά ώστε να λάβουν έγκαιρη και διαρκή πληροφόρηση για την τάση των exit polls κατά τη διάρκεια της βραδιάς και έτσι να αποκτήσουν επενδυτικό πλεονέκτημα αξιοποιώντας την λεγόμενη ασυμμετρία της πληροφόρησης. Η κοινή γνώμη πληροφορήθηκε πολλές ώρες αργότερα ότι αυτές οι τάσεις της κοινής γνώμης προέβλεπαν νίκη του Brexit καθώς επίσημα το BBC δεν ανακοίνωσε exit poll την ώρα που έκλεισαν οι κάλπες.
Tο όλο θέμα βρίσκεται από νομικής άποψης σε μια γκρίζα ζώνη, αφού οι εταιρείες δημοσκοπήσεων επιτρέπεται να πωλούν τα αποτελέσματα των ερευνών τους σε ιδιώτες, Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, δεν επιτρέπεται η κοινοποίηση σφυγμομετρήσεων και exit polls πριν κλείσουν οι κάλπες και πόσο δε στην περίπτωση του δημοψηφίσματος δεν ανακοινώθηκαν τάσεις της γνώμης ούτε κατά το κλείσιμο των καλπών. Με τις πληροφορίες που αγόρασαν, όμως, τα hedge funds είχαν ένα σημαντικό προβάδισμα. Σύμφωνα με το Bloomberg τουλάχιστον 12 κεφάλαια υψηλού κινδύνου είχαν εσωτερική πληροφόρηση.
Το ΥοuGov είχε πουλήσει το αποτέλεσμα του exit poll έναντι ενός εκατομμυρίου ευρώ σε ένα βρετανικό hedge fund, ώρες προτού το δώσει στη δημοσιότητα το Sky News. Έτσι ορισμένοι διαχειριστές είχαν την ευκαιρία να ποντάρουν εκ του ασφαλούς σε μια βραχυπρόθεσμη άνοδο της ισοτιμίας της στερλίνας και μετά να πωλήσουν, αφού γνώριζαν τι τελικά θα συνέβαινε.
Γ5. Επίδραση στον Επιχειρηματικό Κόσμο
Το δημοψήφισμα είχε μια σειρά από άμεσες αρνητικές συνέπειες στον επιχειρηματικό κόσμο της Μεγάλης Βρετανίας καθώς μια σειρά από επιχειρήσεις έπρεπε να αντιδράσουν μπροστά στην νέα πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα η Dyson αποφάσισε να μετακινήσει τα κεντρικά της γραφεία στη Σιγκαπούρη, η Honda έκλεισε το εργοστάσιο παραγωγής αυτοκινήτων που είχε στο Swindon, ενώ η Ford έκλεισε τα δικά της που είχε στο Bridgend με αποτέλεσμα 1700 άτομα να χάσουν τη θέση εργασίας τους.
Περαιτέρω ενέργειες από εταιρίες περιλαμβάνουν τη μετακίνηση ενεργητικού 166 δις βρετανικών Στερλινών από τη Barclays στην Ιρλανδία, την περικοπή 4,500 θέσεων εργασίας από τη Jaguar, την μετακίνηση των κεντρικών γραφείων της Panasonic και της Sony στην Ολλανδία και την μετακίνηση του νηολογίου στα πλοία της P&O στην Κύπρο.
Διαρκώς εταιρίες εγκαταλείπουν το Ηνωμένο Βασίλειο και μεταφέρουν τα κεντρικά τους γραφεία τους στο Άμστερνταμ και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Αυτό το κάνουν για να μπορέσουν να συνεχίσουν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους εντός της ΕΕ, τη μεγαλύτερη αγορά στην οποία οι εταιρείες αυτές δραστηριοποιούνται.
Γ6. Η Οικονομική Κατάσταση της ΜΒ
Η Βρετανική οικονομία δεν έχει κατορθώσει να βρει τους βηματισμούς της τριάμισι χρόνια μετά την απόφαση για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ισοτιμία του νομίσματός της παραμένει εξασθενημένη έναντι των άλλων ισχυρών νομισμάτων. Πιο συγκεκριμένα παραμένει σταθερά κάτω από το 1.35 σε σχέση με το Αμερικάνικο Δολάριο (ήταν 2.08 της 29 Οκτώβρη του 2007, 1.70 την 23 Ιούνη 2014 και 1.46 την 23 Μαΐου του 2016), ενώ αδύναμη παραμένει και έναντι του Ευρώ 1,17 στις μέρες μας (1.44 την 18 Ιουλίου το 2015, 1.31 την 23η Ιουνίου το 2016 και 1.06 την 16η του Αυγούστου 2019).
Το 2018 ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της ΜΒ αυξήθηκε κατά μόλις 1.4 % ο χαμηλότερος από το 2010. Η ανεργία συνέχισε να έχει πτωτική τάση στα χρόνια μετά το δημοψήφισμα έστω και με μειωμένη τάση καθώς από (7.6 το 2013, 6.2% το 2014 και 5.4 το 2015 έπεσε στο 4.9 το 2016, 4.4% το 2017 και 4.1 το 2018). Αξιοσημείωτο όμως είναι το γεγονός ότι το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης μετά από 13 χρόνια συνεχής πτώσης (από το 2002 έως το 2015) έχει καταγράψει 3 χρόνια συνεχούς ανόδου.
Δ. Συμπεράσματα
Η απόφαση για την αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ έχει προκαλέσει πολλές αντιδράσεις ιδιαίτερα από τους υποστηρικτές της παραμονής, αλλά ιδιαίτερα και από τους Σκωτσέζους. Η ρευστή κατάσταση που δημιουργήθηκε στο κοινοβούλιο ως απόρροια των εκλογών του Ιουνίου του 2017 δεν βοήθησε την Πρωθυπουργό Μέι ώστε να περάσει κάποια συμφωνία.
Ο αντικαταστάτης της Μπόρις Τζόνσον, o κύριος εκφραστής της εξόδου από την ΕΕ μετά από επιπλέον αποτυχημένες προσπάθειες προκήρυξε βουλευτικές εκλογές. Το Συντηρητικό κόμμα από το οποίο προέρχεται θριάμβευσε με ποσοστό 43.6% και 365 έδρες (48 περισσότερες από την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση), ενώ το αντίπαλο Εργατικό Κόμμα είδε τις δυνάμεις του να υποχωρούν καθώς έλαβε 32.1% (7.8 λιγότερο από της προηγούμενες εκλογές) και 202 έδρες (60 λιγότερες). Αξιοσημείωτο των εκλογών είναι ότι η επικεφαλής των Φιλελευθέρων Δημοκρατών, του τρίτου μεγαλύτερου κόμματος στη χώρα και κύρια εκφραστής της παραμονής στην ΕΕ δεν κατάφερε να επανεκλεγεί στο κοινοβούλιο, ένα αποτέλεσμα που σήμανε την ολοκληρωτική ήττα της παράταξης του Bremain.
Πλέον ο δρόμος για το Brexit είναι πιο ανοιχτός από ποτέ με την άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία που έχει το Κυβερνών Συντηρητικό Κόμμα. Αναμένεται η χώρα να αποχωρήσει από τις τάξεις της ΕΕ στις 31 Ιανουαρίου του 2020. Όμως οι ασκοί του Αιόλου παραμένουν ανοιχτοί καθώς το Σκωτσέζικο Εθνικιστικό Κόμμα, υποστηρικτής της παραμονής στην ΕΕ, θριάμβευσε στη Σκωτία καταλαμβάνοντας τις 48 από 55 έδρες (13 περισσότερες από τις προηγούμενες εκλογές) και πιο ισχυρό από ποτέ θα διεκδικήσει ξανά την ανεξαρτησία της Σκωτίας από το ΗΒ και την προσάρτηση της στη ΕΕ.
[1] Η έγκυρη YouGov.com έδωσε την ημέρα του δημοψηφίσματος 52% στο Bremain και 48% στο Brexit.
[2] To “όχι” στην ανεξαρτησία της Σκωτίας κέρδισε με 2.001,926 (55,3%), ενώ το ναι έλαβε 1,617,989 (44,7%). Η προσέλευση ανήλθε στο 84,6%, το υψηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί για εκλογές ή δημοψήφισμα στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά τις γενικές εκλογές του Ιανουαρίου του 1910, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν πριν από την καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας
[3] Η μεγάλη πλειοψηφία των μουσουλμάνων στο Ηνωμένο Βασίλειο ζει στην Αγγλία: 2.660.116 (5.02% του πληθυσμού). 76.737 μουσουλμάνοι ζουν στη Σκωτία (1.45%), 45.950 στην Ουαλία (1.50%). Το Λονδίνο έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό μουσουλμάνων στη χώρα. Συγκεκριμένα είναι το 34.5% του πληθυσμού της περιοχής London Borough of Tower Hamlets, δηλαδή 87,696 άτομα, το 32.0% της περιοχής London Borough of Newham, δηλαδή 98,456 και το 24.7% της πόλης του Μπράντφορντ η αλλιώς 129,041
[4] Γύρω στις δέκα το βράδυ τοπική ώρα ο Φάρατζ, επικεφαλής τότε του ευρωφοβικού κόμματος Ukip, βγήκε στις κάμερες και με συνοφρυωμένο ύφος παραδέχθηκε την ήττα του στρατοπέδου του, υποστηρίζοντας ότι οι ψηφοφόροι είχαν αποφανθεί οριακά υπέρ της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στους “28” – μια ομολογία ήττας που επιβεβαίωσε λίγο αργότερα το ινστιτούτο δημοσκοπήσεων YouGov, τα πρώτα exit του οποίου έδιναν τη νίκη με 52% στο Bremain έναντι 48% στο Brexit, αν και άφηναν κάποια μικρά περιθώρια για ανατροπή.
[5] Ο Φάρατζ μετέτρεψε το μεταναστευτικό ως το κεντρικό ζήτημα της εκστρατείας και το BBC σημειώνει ότι το ζήτημα αυτό σχετίζεται με ζητήματα εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας που εξυπηρετούσαν απόλυτα τους υποστηρικτές του Brexit.
[6] O ισχυρισμός ότι το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Βρετανίας θα εξοικονομήσει έως 350 εκατομμύρια στερλίνες την εβδομάδα εάν η Βρετανία φύγει από την ΕΕ, έπεισε αρκετούς. Το BBC σημειώνει ότι υπήρξε ένα ιδιαίτερα δημοφιλές σύνθημα, αλλά τονίζει ότι δεν είναι απολύτως ακριβές.
*Ο Δημήτριος Γουνόπουλος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής και Λογιστικής του Πανεπιστημίου του Μπαθ της Μεγάλης Βρετανίας.