O ψηφιακός μετασχηματισμός της παγκόσμιας οικονομίας πραγματοποιείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, διαμορφώνοντας νέες τεχνολογικές δομές που βρίσκουν εφαρμογή σε όλο το εύρος του χρηματοοικονομικού και ασφαλιστικού συστήματος.
Μεταξύ αυτών των νέων δομών, μια από τις πιο ελπιδοφόρες σήμερα είναι η τεχνολογία Βlockchain. Μια ενδιαφέρουσα εφαρμογή της τεχνολογίας Blockchain στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, εκτός από το Bitcoin και ειδικότερα στον χρηματοοικονομικό τομέα, αποτελούν τα έξυπνα συμβόλαια (smart contracts).
Τι σημαίνει όμως ο όρος smart contract; Ένα “έξυπνο συμβόλαιο” αποτελεί μια «σύμβαση» μεταξύ δύο ή περισσότερων αντισυμβαλλομένων, το οποίο έχει συναφθεί μέσω ηλεκτρονικού κώδικα σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα εκτελώντας αυτομάτως τις υποχρεώσεις με τις οποίες δεσμεύονται στη συμφωνία οι συναλλασσόμενοι, χωρίς την ανάγκη για άμεση ανθρώπινη εμπλοκή στην σύναψη και εκτέλεση της μέσω των δυνατοτήτων κρυπτογραφικής ασφάλειας-πιστοποίησης των προσωπικών στοιχείων των συναλλασσόμενων που παρέχει η τεχνολογία Blockchain. Οι έξυπνες συμβάσεις εκτελούν αυτομάτως τις διατάξεις μιας συμφωνίας όταν ενεργοποιούνται οι προκαθορισμένοι όροι της σύμβασης. Μόλις δύο ή περισσότερα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνήσουν σε όλους τους όρους της σύμβασης, υπογράφουν κρυπτογραφικά (μέσω αυτόματης πιστοποίησης των στοιχείων τους) το έξυπνο συμβόλαιο και το «ανεβάζουν» σε ένα κατανεμημένο καθολικό (distributed ledger). Όταν πληρούται μια συνθήκη που προκαθορίζεται στον κώδικα, τότε ενεργοποιείται αυτόματα μια αντίστοιχη ενέργεια της σύμβασης.
Απαραίτητο στοιχείο για την σύναψη τέτοιων συμβολαίων, είναι η υιοθέτηση της τεχνολογίας Blockchain, από όλους τους αντισυμβαλλόμενους αλλά και τους φορείς παροχής δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την πιστοποίηση ενός συμβάντος, για παράδειγμα, θάνατος, έντονα καιρικά φαινόμενα, ακύρωση πτήσης, πτώχευση κ.ά. Μία από τις πρώτες εφαρμογές των έξυπνων συμβάσεων που αναπτύχθηκε για λογαριασμό της κυβέρνησης της Εσθονίας, ήταν το stamp.io, το οποίο επιτρέπει την ηλεκτρονική έκδοση ταυτοτήτων και πιστοποιητικών στο πλαίσιο τους επαναστατικού προγράμματος «ψηφιακού πολίτη» (e-residents).
Πολλά είναι τα οφέλη από την χρήση των smart contracts σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Οι «έξυπνες συμβάσεις» ήδη χρησιμοποιούνται στην διαχείριση ακίνητης περιουσίας (real estate), κάνοντας την αγοραπωλησία και την ιδιοκτησία ενός σπιτιού οικονομικά πιο προσιτή, βοηθώντας στην εξάλειψη αμοιβών για την επεξεργασία υποθηκών, καθώς και στη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό του κτηματολογίου, μέσα από ηλεκτρονικά συστήματα με αυξημένη δυνατότητα επαλήθευσης των δραστηριοτήτων γης, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα εμφάνισης της απάτης και της διαφθοράς. Τον Μάρτιο του 2017 ξεκίνησε στη Σουηδία η δοκιμαστική λειτουργία της πρώτης υπηρεσίας κτηματαγοράς που βασίζεται στην χρήση έξυπνων συμβάσεων. Αναπτύχθηκε από την start-up Chromaway σε στενή συνεργασία με την κυβέρνηση της χώρας.
Επιπλέον, οι έξυπνες συμβάσεις θα μπορούσαν να συντομεύσουν τους χρόνους διακανονισμού από ημέρες ή εβδομάδες σε λεπτά για συναλλαγές πολλών χρηματοπιστωτικών προϊόντων, ώστε να μετριαστούν οι κίνδυνοι και να ελευθερωθούν κεφάλαια προς επενδύσεις. Πιο συγκεκριμένα εκτιμάται ότι με τη μείωση του χρόνου διακανονισμού των συναλλαγών διάφορων τίτλων αυτό θα ισοδυναμούσε με ένα πρόσθετο εισόδημα από $1,5 δις έως $7,4 δις για τις τράπεζες επενδύσεων. Τα έξυπνα συμβόλαια θα μπορούσαν επίσης να μειώσουν το κόστος και το χρόνο που συνεπάγεται από την διαδικασίες διαχείρισης δανείων μέσω της αυτοματοποίησης, του επανασχεδιασμού της διαδικασίας, την κοινή πρόσβαση σε ηλεκτρονικές εκδόσεις νομικών εγγράφων μεταξύ αξιόπιστων μερών και την πρόσβαση σε εξωτερικές πηγές πληροφοριών, όπως για παράδειγμα τα αρχεία ιδιοκτησίας γης. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Capgemini Consulting, στην περίπτωση στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ, οι έξυπνες συμβάσεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να εξοικονομήσουν μεταξύ $3δισ έως και $11δισ ετησίως, στη διαδικασία χορήγησης ενυπόθηκων δανείων των ΗΠΑ και ΕΕ.
Επίσης, τα έξυπνα συμβόλαια θα επιφέρουν σημαντικές αλλαγές και στον ασφαλιστικό κλάδο. Χάρη στην αυτοματοποιημένη εκτέλεση των έξυπνων συμβάσεων, διάφορες διαδικασίες της ασφαλιστικής βιομηχανίας θα μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν, εξοικονομώντας χρόνο και χρήμα. Για παράδειγμα, μετά την ηλεκτρονική επαλήθευση των προσωπικών στοιχείων ενός ασφαλισμένου, θα μπορούσε να συναφθεί αυτόματα ένα έξυπνο συμβόλαιο ασφάλισης ζωής. Ακόμη ένα παράδειγμα χρήσης των smart contracts στην ασφαλιστική βιομηχανία, αποτελούν οι ασφαλιστικές λύσεις peer-to-peer (P2P). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της start-up Dynamis η οποία χρησιμοποιεί έξυπνες συμβάσεις P2P κάνοντας χρήση της πλατφόρμας του Ethereum Blockchain, επιτρέποντας στους αντισυμβαλλόμενους ασφαλισμένους, να συγκεντρώνουν κεφάλαια, συνεισφέροντας όλοι ένα ποσό-ασφάλιστρο και σε περίπτωση αιτήματος αποζημίωσης, η αποζημίωση θα προέρχεται από τα ήδη συγκεντρωμένα κεφάλαια. Η εταιρεία εστιάζει αρχικά στην ασφάλιση ανεργίας. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της εταιρείας, η Dynamis παρέχει συμπληρωματική ασφάλιση ανεργίας χρησιμοποιώντας το LinkedIn. Οι ασφαλιζόμενοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν το LinkedIn για να επαληθεύσουν την ταυτότητά τους και την κατάσταση απασχόλησης τους. Οι αιτούντες αποζημίωσης μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις συνδέσεις του LinkedIn για να επιβεβαιώσουν ότι αναζητούν εργασία, έτσι ώστε να ενεργοποιηθεί αυτόματα η διαδικασία αιτήματος αποζημίωσης. Το σύστημα, το οποίο βρίσκεται ακόμη σε δοκιμαστική φάση, θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση του χρόνου και του κόστους ασφάλισης και διαχείρισης αιτημάτων αποζημίωσης.
Στον τομέα της ασφάλισης αυτοκινήτων, τα έξυπνα συμβόλαια συνδέουν ασφαλιστικές εταιρείες, πελάτες και τρίτα μέρη σε μια ενιαία πλατφόρμα με αποτέλεσμα την μείωση του χρόνου διεκπεραίωσης των αποζημιώσεων και μείωση των δικαστικών εξόδων. Ο κλάδος ασφάλισης αυτοκινήτων του Ηνωμένου Βασιλείου επεξεργάστηκε 3.7 εκ αιτήματα αποζημίωσης το 2015 και εκτίμησε ότι δαπανήθηκαν $13,3 δις για έξοδα διεκδίκησης και διαχείρισης των αιτημάτων αυτών. Υπολογίζεται ότι περίπου το 12,5% του συνόλου των εξόδων μπορεί να εξοικονομηθεί με την υιοθέτηση έξυπνων συμβάσεων. Με βάση την αγορά ασφάλισης αυτοκινήτων στο Ηνωμένο Βασίλειο, εκτιμάται ότι ετησίως θα μπορούσαν να εξοικονομηθούν $21 δις στην παγκόσμια βιομηχανία ασφάλισης αυτοκινήτων μέσω της χρήσης έξυπνων συμβάσεων. Τέλος, ένα ποσοστό εξοικονόμησης θα μπορούσε να μεταφερθεί στους πελάτες μέσω χαμηλότερων ασφαλίστρων για ασφάλιση αυτοκινήτων. Εκτιμάται ότι η εξοικονόμηση κόστους για τους ασφαλισμένους, μπορεί να επιφέρει μια μείωση $90 κατά μέσο όρο σε κάθε πληρωμή ασφαλίστρων εάν οι ασφαλιστικές εταιρείες μεταβιβάσουν το σύνολο της εξοικονόμησης που θα προκύψει από την υιοθέτηση των έξυπνων συμβολαίων. Αν οι ασφαλιστικές εταιρείες μετακυλήσουν μόνο το 50% της εξοικονόμησης από την χρήση έξυπνων ασφαλιστικών συμβολαίων, τότε η εξοικονόμηση που θα προκύψει για τους ασφαλιζόμενους μπορεί να φτάσει και τα $45 κατά μέσο όρο σε κάθε πληρωμή ασφαλίστρων.
Η τεχνολογία πίσω από τα «έξυπνα συμβόλαια» εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Έξυπνα συμβόλαια με λειτουργίες όπως, οι πληρωμές πολλαπλών υπογραφών και οι υπηρεσίες εγγύησης είναι ήδη διαθέσιμα. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν έτσι ώστε τα έξυπνα συμβόλαια να εδραιωθούν ως τρόπος σύναψης συναλλαγών. Το κανονιστικό-νομικό περιβάλλον θα πρέπει να καλύψει την ταχύτητα ανάπτυξης των έξυπνων συμβάσεων και του Blockchain. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, έχουν ήδη θεσπιστεί κανονισμοί για τις επιχειρήσεις ψηφιακού νομίσματος που βασίζονται στην τεχνολογία Blockchain. Επιπλέον, για να είναι εκτελεστές οι έξυπνες συμβάσεις, η ταυτότητα των συμβαλλόμενων μερών θα πρέπει να έχει πιστοποιηθεί ως νόμιμη, στο βαθμό που το νομικό σύστημα και οι ρυθμιστικές αρχές θεωρούν κατάλληλο έτσι ώστε οι ηλεκτρονικές υπογραφές να θεωρούνται έγκυρες. Οι ρυθμιστικές αρχές θα πρέπει να ευνοούν την αυξημένη υιοθέτηση των έξυπνων συμβολαίων έτσι ώστε να αποκομίζουν οφέλη από την απλοποιημένη κανονιστική συμμόρφωση.
Ανεξαρτήτως του βαθμού επιτυχίας και αποδοχής, το βέβαιο είναι ότι τα έξυπνα συμβόλαια σηματοδοτούν μια νέα εποχή για την παγκόσμια οικονομία. Η μεταβατική αυτή φάση δεν θα είναι ούτε εύκολη, ούτε θα εξελιχθεί 100% ομαλά. Το σίγουρο όμως είναι ότι οδεύουμε σε μια εποχή εκδημοκρατισμού της οικονομίας, των συναλλαγών και της διακίνησης της πληροφορίας. Όσο οξύμωρο και αν ακούγεται, η εποχή αυτή θα είναι πιο ασφαλής για τα προσωπικά δεδομένα και σαφώς πιο ευνοϊκή για τους λιγότερο προνομιούχους. Έτσι η χρήση των έξυπνων συμβολαίων μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την εξάπλωση των ίσων ευκαιριών, τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και σε ιδεατές συνθήκες για τη δικαιότερη αναδιανομή του πλούτου.
*Ο Δρ. Χρήστος Αβδούλας είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Επιστημονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.