Οι πολίτες καλούνται να πάρουν καθημερινά χρηματοοικονομικές αποφάσεις αναφορικά με βραχυπρόθεσμα βασικά οικονομικά ζητήματα, όπως είναι η διαχείριση εσόδων – εξόδων, η πληρωμή των λογαριασμών ή η κάλυψη διαφόρων οφειλών αλλά και με μακροπρόθεσμα υψίστης σημασίας οικονομικά ζητήματα όπως το αποταμιευτικό τους πρόγραμμα, η πιθανή εκπαίδευση του παιδιού, ο συνταξιοδοτικός προγραμματισμός, ο δανεισμός και διάφορες επενδυτικές επιλογές.
Ωστόσο, πόσοι από τους πολίτες δύνανται να κατανοούν επαρκώς βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες; Και πόσοι από τους πολίτες αυτούς είναι σε θέση να πάρουν τις σωστές χρηματοοικονομικές αποφάσεις;
Όταν οι άνθρωποι είναι χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι αδυνατούν να κατανοήσουν απλές χρηματοοικονομικές έννοιες και δεν είναι σε θέση να πάρουν τις σωστές αποφάσεις αναφορικά με τη διαχείριση των οικονομικών τους ζητημάτων. Αντίθετα οι χρηματοοικονομικά εγγράμματοι άνθρωποι είναι σε θέση να λαμβάνουν σύνθετες και κατάλληλες αποφάσεις σχετικά με θέματα αποταμίευσης, επενδύσεων και δανεισμού (Klapper et al., 2015).
Τη σημαντικότητα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού ανέδειξε τον Ιανουάριο του 2018 στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός της Ελβετίας ο Larry Fink, επενδυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας επενδύσεων BlackRock. Συγκεκριμένα δήλωσε ότι ένα από τα θέματα των ημερών που χρήζει προσοχής είναι η χρηματοοικονομική ένταξη και όχι το χρηματοπιστωτικό σύστημα καθαυτό και η όποια λύση θα πρέπει να προέλθει από τη συνεργασία με τη πλειοψηφία του πληθυσμού μέσω της βελτίωσης των επιπέδων του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Κατά τον τρόπο αυτό όταν οι πολίτες είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματοι δεν αισθάνονται φοβισμένοι να τοποθετήσουν τα χρήματά τους σε μακροπρόθεσμα χρηματοοικονομικά προϊόντα (CNBC, 2018).
Τη σημαντικότητα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού ανέδειξε με την ομιλία της η Βασίλισσα Máxima της Ολλανδίας το 2017 στην εκδήλωση των αποτελεσμάτων της έρευνας του ΟΟΣΑ PISA 2015 στο Παρίσι (Royal House of the Nederlands, 2017). Συγκεκριμένα η Βασίλισσα Máxima τόνισε ότι είναι ζωτικής σημασίας η παροχή βοηθείας στους νέους σχετικά με την κατανόηση χρηματοοικονομικών ζητημάτων. Επιπλέον, τονίστηκε ότι τα χρήματα μπορούν να προκαλούν ιδιαίτερη σύγχυση σε άτομα 15 χρονών, πόσο μάλλον όταν προκαλούν σύγχυση σε άτομα ηλικίας 30, 45 ή 60 ετών. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται με την έρευνα των Klapper et al. (2015) σύμφωνα με την οποία σε παγκόσμιο επίπεδο τα επίπεδα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μειώνονται με την ηλικία. Συγκεκριμένα τα άτομα ηλικίας 55+ παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού έναντι ατόμων μικρότερης ηλικίας (Klapper et al., 2015). Παράλληλα, επισημάνθηκε ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας καθιστά την αγορά αγαθών και υπηρεσιών ολοένα και πιο δελεαστική. Υπό τις συνθήκες αυτές, λόγω της ευκολίας πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες, ο χρηματοοικονομικός προγραμματισμός είναι πιο απαραίτητος από ποτέ. Μεταξύ άλλων τονίστηκε ότι πιθανότατα οι σημερινοί νέοι θα προβούν σε πιο περίπλοκες χρηματοοικονομικές αποφάσεις στη ζωή τους από ό, τι οι γονείς τους και για το λόγο αυτό θα πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν όλες τις διαθέσιμες ευκαιρίες ώστε να είναι ικανοί να διαχειριστούν τα χρηματοοικονομικά τους ζητήματα.
Τέλος, μερικά χρόνια πριν το 2011, ο πρώην Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, Μπαράκ Ομπάμα, προεδρεύοντας στο Προεδρικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο της Αμερικής για τη Χρηματοοικονομική Ικανότητα (President’s Advisory Council on Financial Capability) δήλωσε ότι αποτελεί προτεραιότητα η σημασία βελτίωσης του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για την εξασφάλιση ότι όλοι οι Αμερικανοί πολίτες έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστες υπηρεσίες χρηματοοικονομικών προϊόντων, αναδεικνύοντας για μία ακόμα φορά τη σημαντικότητα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού (PACFC, 2013).
Σε πολλές περιπτώσεις, οι πολίτες και κυρίως οι σημερινοί έφηβοι λόγω των σχετικά άμεσων χρηματοοικονομικών αποφάσεων που καλούνται να πάρουν θα πρέπει να έχουν λάβει την κατάλληλη χρηματοοικονομική γνώση προς αποφυγή λανθασμένων χρηματοοικονομικών επιλογών που θα τους στιγματίσουν στο υπόλοιπο της ζωής τους και επομένως κρίνεται αναγκαία η σωστή επιλογή των κατάλληλων διαθέσιμων σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων (Lusardi, 2015). Οι αποφάσεις αυτές έχουν αποδειχτεί δύσκολες στο να τις διαχειριστούν άτομα που στερούνται ειδικές χρηματοοικονομικές γνώσεις (financial unsophisticated) (Roberts, & Jones, 2001; Lusardi, Mitchell, & Curto, 2010; Lusardi, & Mitchel, 2014; Brown, Kapteyn, & Mitchell, 2016).
Συνεπώς, η ικανότητα κατανόησης και επιτυχημένης χρήσης των χρηματοοικονομικών γνώσεων και πληροφοριών καθίσταται σήμερα περισσότερο κρίσιμη παρά ποτέ, καθώς η ευθύνη και ο κίνδυνος για τις χρηματοοικονομικές αποφάσεις μεταφέρεται όλο και περισσότερο στους ιδιώτες.
Η χρηματοοικονομική άγνοια κοστίζει και οδηγεί σε λάθος επιλογές και αποφάσεις, προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνία. Οι πολίτες που αδυνατούν να κατανοήσουν την έννοια του ανατοκισμού πληρώνουν περισσότερους τόκους, έχουν μεγαλύτερα χρέη και συνήθως καταλήγουν να έχουν υψηλότερα δανειακά επιτόκια (Lusardi, & de Bassa Scheresberg, 2013; Lusardi, & Tufano, 2015; Klapper et al., 2015). Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί πως παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα δανεισμού και αντίστοιχα χαμηλότερα επίπεδα αποταμίευσης (Stango, & Zinman, 2009; Klapper et al., 2015). Συνεπώς, οι χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι πολίτες εκτίθενται σε σημαντικούς κινδύνους. Υπό αυτές τις συνθήκες οι χρηματοοικονομικά εγγράμματοι πολίτες δημιουργούν ένα πιο ανταγωνιστικό και παραγωγικό περιβάλλον συμβάλλοντας αποτελεσματικά στην εύρυθμη λειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών και της οικονομίας γενικότερα (Widdowson, & Hailwood, 2007; Williams, & Satchell, 2011; OECD, 2005, 2014). Η έλλειψη εξειδικευμένων χρηματοοικονομικών γνώσεων (financial sophistication) είναι πηγή πολλών χρηματοοικονομικών λανθασμένων επιλογών που γίνονται από τους πολίτες (Mak & Braspenning, 2012).
Για το λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια οι κυβερνήσεις δείχνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον στην εκπαίδευση των πολιτών γύρω από χρηματοοικονομικά ζητήματα. Τονίζεται ότι σε πολλές έρευνες που διενεργήθηκαν ιδιαίτερα στους νέους παγκοσμίως τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά λόγω των χαμηλών επιπέδων χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού (Mandell, 2008a,b; Cameron, Calderwood, Cox, Lim, & Yamaoka, 2014; OECD, 2014b; Lusardi, 2015).
Παράλληλα, άλλες μελέτες (Akben-Selcuk, 2015; Klapper, Lusardi, & Panos, 2012) έχουν δείξει ότι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση έχει επίδραση στη χρηματοοικονομική συμπεριφορά των ατόμων, καθώς παρατηρήθηκε ισχυρή συσχέτιση μεταξύ αποδεκτών (υψηλών) επιπέδων χρηματοοικονομικής γνώσης και αποδεκτών επιπέδων χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς. Μάλιστα ο ΟΟΣΑ (OECD, 2005) δηλώνει ότι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση των πολιτών είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος επίτευξης της χρηματοοικονομικής ευημερίας τους.
Για το λόγο αυτό η επένδυση στο χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των πολιτών, μέσω κατάλληλων χρηματοοικονομικών προγραμμάτων/δράσεων και εφαρμογή εθνικής στρατηγικής καταπολέμησης του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, μέσω της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης, κρίνεται απαραίτητη.
*Η Δρ. Βασιλική Α. Τζώρα είναι Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Επιστημονική Συνεργάτιδα του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.