Συνέντευξη του Προέδρου και Ιδρυτή του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, Καθηγητή Χρηματοοικονομικής Νικόλαου Δ. Φίλιππα στην κυρία Βάσω Αγγελέτου για το Insider.gr
Κύριε Φίλιππα, τα τελευταία χρόνια αναδείχθηκε η αναγκαιότητα της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στους πολίτες, αφού οι αρνητικές παρενέργειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης άφησαν έντονα το αποτύπωμα τους σε ολόκληρο τον κόσμο.
Συμφωνώ απολύτως μαζί σας. H αναγκαιότητα της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης των πολιτών αναδείχθηκε τόσο από τις αρνητικές επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, όσο και από την ταχύτητα των εξελίξεων στην χρηματοοικονομική τεχνολογία, αυτό που διεθνώς έχει ονομασθεί fintech (financial technology).
Γνωρίζουμε καλά από την διεθνή βιβλιογραφία αλλά και από την πραγματικότητα ότι η έλλειψη χρηματοοικονομικής γνώσης προκαλεί στους πολίτες μία σειρά από παρενέργειες όπως:
Έλλειψη αποταμιευτικής και ασφαλιστικής συνείδησης, έλλειψη κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης, λανθασμένα καταναλωτικά πρότυπα, λανθασμένες επενδυτικές επιλογές, υπερχρέωση και αυξημένες πιθανότητες πτώχευσης και πολλά άλλα που αυξάνουν το χρηματοοικονομικό άγχος των πολιτών και τελικά την ποιότητα ζωής τους.
Ταυτόχρονα αναπτύσσονται με εκθετικούς ρυθμούς το e-banking, το mobile banking το ψηφιακό χρήμα και τα κρυπτονομίσματα, διαταράσσοντας όλο το φάσμα του παραδοσιακού χρηματοπιστωτικού συστήματος προσφέροντας στους καταναλωτές νέες και καλύτερες υπηρεσίες, ταχύτητα συναλλαγών και ελάχιστα κόστη.
Ορατές έχουν γίνει όμως και οι αρνητικές συνέπειες της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας ακόμα και στην ελληνική τραπεζική αγορά, όπου η συρρίκνωση των καταστημάτων και η μείωση των υπαλλήλων είναι πλέον εμφανής.
Ως εκ τούτου αναδεικνύεται η σημαντικότητα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού όχι μόνο για την κατανόηση των απλών εννοιών της αποταμίευσης, της κατανάλωσης και της επένδυσης, αλλά και για την κατανόηση των τελευταίων εξελίξεων της χρηματοοικονομικής παρέχοντας και νέες ψηφιακές δεξιότητες που θα είναι χρήσιμες στην νέα εποχή που διανύουμε.
Τι είναι τελικά ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός και ποιους αφορά;
Ο πιο ολοκληρωμένος ορισμός είναι αυτός που έχει υιοθετήσει ο ΟΟΣΑ και οι G20 των Atkinson and Messy (2012) ανώτατων αξιωματούχων του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με αυτόν, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ορίζεται ως «ο συνδυασμός συνειδητότητας, γνώσης, δεξιοτήτων, στάσεων και συμπεριφορών στοιχεία τα οποία είναι απαραίτητα για τη λήψη σωστών χρηματοοικονομικών αποφάσεων, με απώτερο στόχο την επίτευξη της ατομικής χρηματοοικονομικής ευημερίας».
Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αφορά όλες τις ομάδες του πληθυσμού και όλες τις ηλικίες από τα παιδιά, μέχρι τους ηλικιωμένους. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως στους ανέργους, στους μετανάστες και σε πολλές χώρες στις γυναίκες και ιδιαίτερα στις διαζευγμένες.
Το υπερβολικό χρέος για παράδειγμα, καθιστά τα νοικοκυριά ιδιαίτερα ευάλωτα σε πιθανές χρηματοπιστωτικές αναταράξεις και όπως είναι φυσικό αυξάνεται έντονα η πιθανότητα πτώχευσης τους. Όμως οι συνέπειες του υπερβολικού χρέους είναι καθημερινές αφού δημιουργεί επιπρόσθετο άγχος, το λεγόμενο χρηματοοικονομικό άγχος (financial stress), με αρνητικές συνέπειες που αγγίζουν τόσο την αποτελεσματικότητα τους στην εργασία τους όσο και στην ποιότητα της ζωής τους (wellbeing).
Ποιες είναι οι δράσεις του Ινστιτούτου για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού;
Το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού είναι μια μη κερδοσκοπική εταιρία η οποία στηρίζεται κυρίως στον εθελοντισμό. Θα ήθελα να σας επισημάνω ότι ο βασικός και ιδιαίτερα φιλόδοξος στόχος του Ινστιτούτου είναι η δημιουργία μιας γενιάς ενημερωμένων και χρηματοοικονομικά υπεύθυνων πολιτών. Μιας κοινωνίας όπου οι πολίτες θα έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και τις ικανότητες να αντιληφθούν καλύτερα «τη μεγάλη εικόνα» της οικονομίας », τη χρησιμότητα αλλά και τους κινδύνους των χρηματοοικονομικών προϊόντων, ώστε σε κάθε φάση της ζωής τους να μπορούν να λαμβάνουν τις βέλτιστες αποφάσεις για την διαχείριση των χρημάτων τους με βασικό σκοπό την βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους.
Οι παρενέργειες τις οποίες βιώνουμε στην Ελλάδα τόσα χρόνια, ανέδειξαν την σημαντικότητα της χρηματοοικονομικής γνώσης, όχι σαν αυτοσκοπό, αλλά σαν ένα μέσο επίτευξης της ευημερίας των πολιτών και προστασίας από εσφαλμένες καταναλωτικές και επενδυτικές επιλογές.
Από ενάρξεως της λειτουργίας του το 2016 το Ινστιτούτο έχει ήδη αναλάβει πολλαπλές δράσεις για την ανάδειξη της αξία της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στη ζωή κάθε πολίτη, διοργανώνοντας ειδικές ενημερωτικές εκδηλώσεις, πραγματοποιώντας συνεχή έρευνα, συγγράφοντας δοκίμια προς δημοσίευση σε έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα των ερευνών του σε εγνωσμένου κύρους διεθνή συνέδρια, δημιουργώντας υψηλής ποιότητας περιεχόμενο και σύγχρονο εκπαιδευτικό υλικό ενώ ταυτόχρονα κτίζει ισχυρές διεθνείς συνεργασίες (European Investment Bank, Ernst & Young, Interamerican part of ACHMEA, Alpha Trust, University of Glasgow, University of Piraeus, Technological University of Limassol).
Υπολογίζω ότι πάνω από 2000 μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου έχουν παρακολουθήσει διαλέξεις μου για την αναγκαιότητα της χρηματοοικονομικής γνώσης και τον επαγγελματικό προσανατολισμό.
Θεωρείτε ότι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση μπορεί να ενταχθεί δομημένα στο σύστημα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην χώρα μας;
Ανεπιφύλακτα ναι. Σύμφωνα με στοιχεία από πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ ήδη δέκα (10) χώρες έχουν υιοθετήσει υποχρεωτικά μαθήματα χρηματοοικονομικής γνώσης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ενώ άλλες 15 προαιρετικά.
Έχουν ήδη προηγηθεί φυσικά εμπεριστατωμένες μελέτες από ερευνητές και ψυχολόγους του ΟΟΣΑ και της UNICEF όπου τα ευρήματα συμφωνούν ότι τα παιδιά μπορούν από μικρή ηλικία, να κατανοήσουν τις βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες όπως για παράδειγμα την αξία της αποταμίευσης και του προϋπολογισμού, την διαφορά αναγκών και επιθυμιών, την έννοια του χρήματος, την αξία της εργασίας και της επιχειρηματικότητας, τους κινδύνους που εμπερικλείει ο δανεισμός, και ίσως το πιο σημαντικό την σημαντικότητα της φιλανθρωπίας και της αλληλεγγύης.
Η αποταμίευση μάλιστα ως έννοια έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να εισαχθεί στη ζωή ενός παιδιού ακόμα και από την ηλικία των 4 ετών. Με την πάροδο των ετών, οι έφηβοι θα πρέπει να προετοιμάζονται παρέχοντας τους εκείνες τις δεξιότητες για μία επιτυχημένη και ευτυχισμένη ενήλικη ζωή προστατεύοντας τους από μελλοντικά χρηματοοικονομικά και άλλα λάθη, όπως η υπερχρέωση, οι λανθασμένες επενδυτικές επιλογές και η μυωπική αντίληψη των φαινομένων.
Αν επιθυμούμε λοιπόν να διαμορφώσουμε μια μελλοντική κοινωνία συνειδητοποιημένων και χρηματοοικονομικά εγγράμματων πολιτών η προσπάθειά μας πρέπει να ξεκινήσει σήμερα από τα παιδιά στα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η εισαγωγή της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στα σχολεία θα πρέπει, κατά προτίμηση, να περιλαμβάνει μια ευέλικτη προσέγγιση και να είναι προσαρμοσμένη στις εθνικές, περιφερειακές ή ακόμα και τοπικές συνθήκες. Κατά την γνώμη μου θα ήταν προτιμότερο να εισαχθεί η χρηματοοικονομική εκπαίδευση ως υποχρεωτική και θεσμοθετημένη, ως ένα μέρος του εθνικού προγράμματος σπουδών. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς του εκπαιδευτικού μας συστήματος, θα μπορούσαν να συνδυασθεί η χρηματοοικονομικής εκπαίδευση με ορισμένα άλλα μαθήματα όπως τα μαθηματικά, η ιστορία, οι οικονομικές ή και οι κοινωνικές επιστήμες.
Βέβαια, σε όλες στις βαθμίδες της εκπαίδευσης απαιτείται αναδιάρθρωση του προγράμματος σπουδών και η νέα ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας έχει δείξει μέχρι στιγμής ταχύτατα αντανακλαστικά και προσαρμογή στις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας.
Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός έχει να κάνει με τον λαϊκισμό;
Αναμφίβολα ναι! Το είδαμε όχι μόνο στην χώρα μας με το περίφημο δημοψήφισμα του 2015 και όλα αυτά που βιώσαμε τα τελευταία χρόνια, αλλά και σε πιο προηγμένες κοινωνίες όπως στην Μεγάλη Βρετανία με το Brexit και στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αυτό δεν αποτελεί προσωπική μου μόνο άποψη, αλλά επιβεβαιώνεται από μία σειρά πρόσφατων διεθνών μελετών.
Οι δυτικές οικονομίες αντιμετωπίζουν εδώ και χρόνια σοβαρά προβλήματα όπως είναι η ανταγωνιστικότητα, η μείωση των ξένων άμεσων επενδύσεων, ο υπερδανεισμός καθώς και η μείωση της αξιοπιστίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Οι τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται σε ολόκληρο τον κόσμο με την μετακίνηση του πλούτου στην Ανατολή και η παράλληλη στασιμότητα των οικονομιών της Δύσης, έδωσαν βήμα σε λαϊκιστές οι οποίοι με απλοϊκά σχήματα παρέσυραν τους πολίτες αποκρύβοντας τους την μεγάλη εικόνα. Όλοι θυμόμαστε ότι κάποιοι πολιτικοί ακόμα και Καθηγητές Πανεπιστημίου τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό έκαναν καριέρα με αυτές τις χρηματοοικονομικές ανακρίβειες, ότι το πρόβλημα της Ελλάδας ή των άλλων χωρών της Ευρώπης του Νότου οφείλετε στις χώρες του Βορρά, ή στο Ευρώ.
Στην Ελλάδα τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα και ένας από τους λόγους που διήρκησε η κρίση στην χώρα μας τόσα χρόνια είναι ο λαϊκισμός και η αδυναμία κατανόησης των αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών στην δομή της Οικονομίας ώστε να γίνει πιο ανταγωνιστική.
Ανακεφαλαιώνοντας, η σωστή διαχείριση του χρήματος βοηθάει στην χρηματοοικονομική ανεξαρτησία των πολιτών οδηγώντας τελικά στην επίτευξη της αέναης ευημερία τόσο γι’ αυτούς όσο και για τις οικογένειες τους.
*Ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
*Άρθρο – συνέντευξη στην Βάσω Αγγελέτου, που δημοσιεύθηκε στο Insider.gr.