Η έλευση της πανδημίας έχει πυροδοτήσει την συζήτηση για μία οικονομία χωρίς μετρητά στον βαθμό που ο ιός μπορεί να διαχυθεί με την χρήση κερμάτων και χαρτονομισμάτων. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει βέβαια ήδη αφήσει το αποτύπωμά της σε όλες τις οικονομικές, κοινωνικές αλλά και πολιτιστικές δραστηριότητες μετασχηματίζοντας δομές, τρόπους παραγωγής, σχέσεις αλλά και συμπεριφορές.
Η τεχνητή νοημοσύνη, τα robots, το machine learning, το virtual reality μετασχηματίζουν και τροποποιούν όλες τις πτυχές της καθημερινής μας ζωής από την ιατρική, την εκπαίδευση, τον τουρισμό αλλά και τον πολιτισμό. Ψηφιακοί πολίτες (E-citizens), ψηφιακά πορτοφόλια (digital wallets), έξυπνα σπίτια (smart homes), robot-advisors, αυτό-οδηγούμενα οχήματα, θα είναι σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα κομμάτι της καθημερινότητας μας. Όπως είναι φυσικό, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει επηρεάσει και τον χρηματοπιστωτικό τομέα.
Το fintech, το e-banking, το mobile banking, το digital finance, τα κρυπτονομίσματα, αντικαθιστούν σιγά-σιγά το παραδοσιακό χρήμα (κέρματα και χαρτονομίσματα) έχοντας βάλει τις βάσεις για μια οικονομία χωρίς μετρητά (cashless economy). Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Σουηδία, σήμερα, το 92% των συναλλαγών πραγματοποιείται με τη χρήση ηλεκτρονικού χρήματος. Μόλις πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε από την Κεντρική Τράπεζα της Σουηδίας ότι η ηλεκτρονική κορώνα θα γίνει πολύ σύντομα το επίσημο κρυπτονόμισμα της χώρας μέσα στο 2021.
Η Κεντρική Τράπεζα της Κίνας έχει ήδη διερευνήσει την είσοδο ενός πλήρους ολοκληρωμένου ψηφιακού συστήματος πληρωμών. Επιπρόσθετα και άλλες Κεντρικές Τράπεζες όπως της Νότιας Κορέας, του Καναδά, της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Σιγκαπούρης, της Ελβετίας αλλά και η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα, έχουν προχωρήσει αρκετά σε ενέργειες για ψηφιακό νόμισμα.
Μέσα σε αυτή την νέα πραγματικότητα έχει δημιουργηθεί μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μιας κοινωνίας χωρίς μετρητά. Στο άρθρο συμβάλουμε σε αυτόν τον διάλογο καταγράφοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μιας οικονομίας όπου θα κυριαρχεί το ψηφιακό χρήμα. Ένα από τα βασικότερα πλεονεκτήματα της χρήσης του ψηφιακού χρήματος είναι ότι ενισχύει τη διαφάνεια στις χρηματικές συναλλαγές, μειώνοντας σημαντικά τις παράνομες δραστηριότητες που βασίζονται στη χρήση μετρητών, όπως το ξέπλυμα χρημάτων και οι ληστείες. Η μετεξέλιξη σε μια κοινωνία χωρίς μετρητά μειώνει και τη φοροδιαφυγή.
Η μείωση της φοροδιαφυγής αυξάνει το ΑΕΠ της χώρας και ελαφρύνει τους συνεπείς φορολογούμενους από τα βάρη που αναλάμβαναν για να καλύψουν το κενό των φοροφυγάδων. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα της ψηφιοποίησης του χρήματος είναι ότι οι συναλλαγές μπορούν να πραγματοποιηθούν από οποιοδήποτε σημείο, μηδενίζοντας την απόσταση, με αποτέλεσμα να εξοικονομείται πολύτιμος χρόνος, χρήμα και ενέργεια.
Ακόμα, μειώνεται η γραφειοκρατία, η σπατάλη πολύτιμων φυσικών πόρων όπως είναι το χαρτί και ελαχιστοποιούνται τα διάφορα κόστη συναλλαγών που επιβαρύνουν κυρίως τους καταναλωτές. Όμως όπως είναι φυσικό η χρήση του ψηφιακού χρήματος συνοδεύεται και από ορισμένα μειονεκτήματα. Μια μεγάλη κατηγορία πολιτών – ιδιαίτερα οι ηλικιωμένοι – δυσκολεύονται να προσαρμοσθούν στην νέα ψηφιακή πραγματικότητα η οποία απαιτεί κατάλληλη εκπαίδευση. Να σημειωθεί ότι το κράτος της Εσθονίας ίσως της πιο ψηφιοποιημένης χώρας στον κόσμο έχει προχωρήσει εδώ και χρόνια στην εκτεταμένη εκπαίδευση των ηλικιωμένων στις νέες τεχνολογίες με θετικά αποτελέσματα για όλους.
Ένα άλλο ζήτημα το οποίο πηγάζει από μία οικονομία χωρίς μετρητά, είναι η αυξημένη πιθανότητα παραβίασης της ιδιωτικότητας του πολίτη αφού δημιουργούνται ψηφιακά ίχνη κάθε φορά που κάποιος πραγματοποιεί μια συναλλαγή – ιδιαίτερα σε χώρες που δεν έχουν βάλει προτεραιότητα την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Να σημειωθεί ότι το πρόβλημα αυτό ξεπερνιέται σε ένα βαθμό με την χρήση των κρυπτονομισμάτων.
Το πρόβλημα αυτό το γνωρίζουμε από εμπειρικές μελέτες όπου τα παιδιά αδυνατούν να αντιληφθούν τη λειτουργία ενός ΑΤΜ ή μιας πιστωτικής κάρτας. Η λύση είναι η εκπαίδευση των πολιτών για τα σημαντικά πλεονεκτήματα, αλλά και τις παγίδες που κρύβει η χρήση του ψηφιακού χρήματος.
*Άρθρο του κυρίου Νικόλαου Δ. Φίλιππα, Καθηγητή Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, Προέδρου και Ιδρυτή του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, και της κυρίας Α. Σταθοπούλου, Επιστημονικής Συνεργάτιδος του Ινστιτούτου.
*Δημοσιεύθηκε στο Ethnos.gr στις 03/04/2020.