Ένα από τα πιο φημισμένα πειράματα στην ιστορία της κοινωνικής ψυχολογίας είναι το επονομαζόμενο Stanford Marshmallow Experiment, το οποίο διεξήχθη στις αρχές της δεκαετίας του ’70 από τον Καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Stanford Walter Mischel, σε ένα δείγμα 32 παιδιών προσχολικής ηλικίας, τεσσάρων έως έξι ετών.
Η μελέτη των ερευνητών Mischel, Ebbesen και Zeiss (1972) είχε σκοπό να αναδείξει την σημασία της αναβαλλόμενης ευχαρίστησης (delayed gratification) για τα παιδιά των ηλικιών αυτών και να τα συνδέσει της με τις αρετές του αυτοελέγχου και της υπομονής. Επιπλέον, οι ερευνητές χρησιμοποιώντας το ίδιο δείγμα έλεγξαν μετά από περίπου 16 χρόνια την ικανότητα της υπομονής στην παιδική ηλικία με μελλοντικές συμπεριφορικές αντιδράσεις και επιτυχίες.
Στο πείραμα του 1972, το παιδί είχε τη δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ μιας μικρής αλλά άμεσης ανταμοιβής ή δύο μικρών ανταμοιβών, εάν περίμενε για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο ερευνητής έφευγε από το δωμάτιο για περίπου 15 λεπτά και στη συνέχεια επέστρεφε. Η ανταμοιβή ήταν είτε marshmallow είτε pretzel, ανάλογα με την προτίμηση του παιδιού.
Σε δύο μελέτες που ακολούθησαν (1988, 1990) οι ίδιοι ερευνητές εξέτασαν την εξέλιξη των παιδιών που είχαν συμμετάσχει στο αρχικό πείραμα και διαπίστωσαν ότι τα παιδιά που είχαν μεγαλύτερη υπομονή είχαν: υψηλότερες βαθμολογίες στο τεστ SAT, υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, παρουσίαζαν λιγότερα συμπεριφορικά σφάλματα, ικανοποιητικότερο δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) και άλλα ποιοτικά μέτρα ποιότητας ζωής.
Τα αποτελέσματα του «marshmallow test» δήλωναν ότι η υπομονή ήταν το κλειδί της μελλοντικής επιτυχίας των πολιτών.
Μια νέα μελέτη (Watts et al., 2018) προέκτεινε τις παρελθούσες ελέγχοντας και άλλους παράγοντες όπως το οικογενειακό υπόβαθρο, η πρώιμη ευφυΐα και το οικογενειακό περιβάλλον. Επιπλέον, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μεγαλύτερο και πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα.
Η νέα μελέτη δεν ακυρώνει την σημασία της υπομονής, όμως τα νέα εμπειρικά ευρήματα υποστηρίζουν ότι η υπομονή δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας διαμόρφωσης της μελλοντικής επιτυχίας των πολιτών. Στη νέα μελέτη, η επίδραση της υπομονής περιορίζεται στο μισό. Το εισόδημα φαίνεται να είναι ένας καθοριστικός παράγοντας της μελλοντικής επιτυχίας.
Το γεγονός όμως ότι η υπομονή – μέχρι ένα σημείο βέβαια! – είναι αρετή, έχει αναγνωρισθεί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα από φιλόσοφους, ιστορικούς και συγγραφείς, μέχρι τον πιο επιτυχημένο επενδυτή όλων των εποχών, τον Warren Buffet!
Ο Ησίοδος, ο Ευριπίδης, ο Λάο Τσε, ο Λέων Τολστόι, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, ο Μαχάτμα Γκάντι, έχουν αναδείξει την σημασία της υπομονής.
Οι παρορμητικές αγορές είτε καταναλωτικών προϊόντων, είτε διαρκών (αυτοκίνητα αλλά και σπίτια) είτε επενδύσεων, γίνεται κάτω από την επήρεια συναισθημάτων ή άλλων γνωστικών λαθών και συμπεριφορών.
Στον χώρο των επενδύσεων παρατηρούμε παρόμοιες συμπεριφορές. Οι επενδυτές αγοράζουν όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων είναι ψηλά σε καθεστώς υπεραισιοδοξίας και πωλούν όταν οι τιμές έχουν υποχωρήσει υπό καθεστώς φόβου και απογοήτευσης.
Ο Warren Buffet σημειώνει: «Οι αγορές έχουν έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο να μεταφέρουν πλούτο από τους ανυπόμονους στους υπομονετικούς».
Σε συνέντευξή του στο PBS, ο Mischel το 2015 είπε ότι «το αυθαίρετο συμπέρασμα ότι το παιδί σας είναι καταδικασμένο αν επιλέξει να μην περιμένει για το marshmallow του, είναι μια πραγματικά εσφαλμένη ερμηνεία του πειράματος».
Η ικανότητα της αυτοσυγκράτησης σύμφωνα με τον Μischel είναι κάτι που μπορεί να διδαχθεί στα παιδιά. Υποστηρίζει ότι οι ικανότητες που μας επιτρέπουν να καθυστερήσουμε την ικανοποίηση μας και να είμαστε υπομονετικοί, είναι οι ίδιες που απαιτούνται ώστε να κάνουμε καλύτερες επιλογές στη ζωή μας, χωρίς να παρασυρόμαστε από πειρασμούς και επιλογές που μπορεί να μας οδηγήσουν σε άσχημα αποτελέσματα. Μάλιστα, προσθέτει: «Ανακαλύψαμε ένα νέο τρόπο ώστε να βελτιώσουμε τις ανθρώπινες επιλογές, ακόμη και την ίδια την προσωπική ελευθερία. Όσο αναπτύσσουμε την αυτοσυγκράτηση, τόσο μπορούμε να επιλέγουμε αν θα κάνουμε ή δε θα κάνουμε κάτι. Είναι σαν να δαμάζουμε και να απελευθερωνόμαστε από τους ίδιους μας τους πόθους!»
Η έρευνα απέδειξε με τρόπο καινοτόμο και σύγχρονο για την εποχή, πως η αυτοσυγκράτηση και η υπομονή μοιάζουν με έναν ανθρώπινο μυ. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται, τόσο περισσότερο δυναμώνουν.
Η πανδημία που βιώνουμε όλοι σήμερα μπορεί να μετατραπεί σε μία ιστορική ευκαιρία να αλλάξουμε την ζωή μας, επιβραδύνοντας τους εξοντωτικούς πολλές φορές ρυθμούς και να απολαύσουμε φαινομενικά μικρά πράγματα που τα θεωρούσαμε δεδομένα: τους φίλους μας, την οικογένεια μας, την γνώση, νέες δεξιότητες και, φυσικά, το σήμερα χωρίς να παραγνωρίζουμε τους κινδύνους και τις προκλήσεις του αύριο.
*Ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
*Η Ιωάννα Ρούσου είναι τελειόφοιτη στο Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Επιστημονική Βοηθός του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
*Άρθρο που δημοσιεύθηκε στο in.gr στις 10/05/2020.