Εάν οι πολίτες της Βρετανίας γνώριζαν τις μελλοντικές επιπτώσεις της ψήφου τους για Brexit, σίγουρα θα άλλαζαν την απόφασή τους – ήδη πολλοί από αυτούς θεωρούν ότι οι πολιτικοί τούς κορόιδεψαν και τους εκλάπη η ψήφος τους.
Σε ένα εξαιρετικό άρθρο στον «Guardian» ο Φίλιπ Ίνμαν, λίγο πριν από τις εκλογές του Μαΐου του 2015 στο Ηνωμένο Βασίλειο, αναλύει μια δημοσκόπηση της Post-Crash Economics Society η οποία δείχνει ότι οι Άγγλοι ψηφοφόροι δυσκολεύονται να κατανοήσουν έννοιες όπως το ΑΕΠ, η ποσοτική χαλάρωση και το έλλειμμα.
Στη δημοσκόπηση συμμετείχαν περισσότεροι από 1.500 ενήλικες, το 6ο% των οποίων απέτυχε να εντοπίσει τον σωστό ορισμό του ΑΕΠ ανάμεσα σε 5 πιθανές απαντήσεις. Το 25% απάντησε ότι δεν γνωρίζει την απάντηση. Η έρευνα η οποία σχεδιάστηκε από την Post-Crash Economics Society στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και την εταιρεία δημοσκοπήσεων YouGov εντόπισε ότι σχεδόν οι μισοί από τους συμμετέχοντες στην έρευνα δεν κατάφεραν να επιλέξουν τον σωστό ορισμό για το έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού σε ερώτηση πολλαπλής επιλογής. Επίσης, περαιτέρω ανάλυση έδειξε ότι το 19% αυτών που προτίθεντο να ψηφίσουν το κόμμα των Συντηρητικών (Conservatives), καθώς και το 21% όσων προστίθεντο να ψηφίσουν το κόμμα των Φιλελεύθερων Δημοκρατών συγχέουν την έννοια του ελλείμματος με αυτή του δημόσιου χρέους.
Ο Ζακ Γουόρντ-Πέρκινχ, ένας από τους ερευνητές του προγράμματος, δήλωσε ότι η άγνοια του εκλογικού σώματος, που εντοπίζεται κυρίως από χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες, σημαίνει ότι «η δημοκρατική συζήτηση λιμνάζει σε αναλύσεις μικροδιαφορών μεταξύ ομάδων της χαμηλής ελίτ, πίσω από τις πλάτες ενός αυξανόμενα απογοητευμένου και μη εκπροσωπούμενου κοινού». Πρόσθεσε δε ότι «αυτό το καθεστώς είναι μια σοβαρή απειλή για τη δημοκρατία μας».
Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι στην ίδια κατεύθυνση με αυτά των εφημερίδων και των πολιτικών κομμάτων τα οποία υποστηρίζουν ότι μόνο η μειοψηφία των ψηφοφόρων αντιλαμβάνεται τις ορολογίες και τις έννοιες που χρησιμοποιούνται στα οικονομικά και επαναλαμβάνονται από τα ΜΜΕ. Η έρευνα φέρνει στο προσκήνιο μία άλλη πλευρά των επιπτώσεων του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, όχι την υπερχρέωση και τις εσφαλμένες επενδυτικές επιλογές των πολιτών, αλλά τον λαϊκισμό και την αδυναμία των πολιτών να κατανοήσουν τα υπάρχοντα πολύπλοκα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας και της διασύνδεσής τους με τις εθνικές οικονομίες.
Πράγματι, το σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των οικονομιών, έχει δημιουργήσει και συσσωρεύσει πολλά δομικά προβλήματα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το κόστος των προβλημάτων αυτών, λόγω της λανθασμένης αρχιτεκτονικής του, έχει μεταφερθεί άδικα στους πολίτες. Παράλληλα η χρηματοοικονομική καινοτομία (financial innovation), η πολυπλοκότητα των αγορών, η τεχνολογία και η ασύμμετρη πληροφόρηση που χαρακτηρίζει πχ αγορές χρήματος και κεφαλαίου έχουν κατευθύνει τον παραγόμενο χρηματοπιστωτικό πλούτο σε λίγες προνομιακές ομάδες πληθυσμού, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η κοινωνική ανισότητα. Τέλος, οι αλλεπάλληλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις καταστρέφουν ένα κομμάτι του παραχθέντος πλούτου και επηρεάζουν στην πλειονότητα των περιπτώσεων εκείνο το τμήμα των πολιτών που είναι λιγότερο πληροφορημένο.
Η πρόσφατη ψηφοφορία των Βρετανών ενισχύει τη σημαντικότητα του προφητικού άρθρου του Ίνμαν.
Η υπερψήφιση των Βρετανών πολιτών για BREXIT, ανεξαρτήτως των βραχυπρόθεσμων αναταράξεων στις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου, θα προκαλέσει σοβαρές αρνητικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην αγορά των ακινήτων του Λονδίνου, στη συναλλαγματική ισοτιμία της στερλίνας και τη μείωση του πραγματικού ΑΕΠ και του εισοδήματος των Βρετανών. Η σίγουρη και διαβεβαιωμένη φυγή εταιρειών χρηματοπιστωτικού τομέα από το City (μεταξύ πολλών άλλων, ΗSΒC, Goldman Sacks, JP Morgan), καθώς και άλλων του βιομηχανικού τομέα (Toyota, Hitachi κ.λπ.) θα μετακινήσει τον πλούτο και την ανάπτυξη σε άλλες χώρες και χρηματοπιστωτικά κέντρα όπως το Παρίσι, το Δουβλίνο, τη Φρανκφούρτη και το Άμστερνταμ. Τέλος, είναι πιθανόν να αυξηθεί υπέρμετρα και ο πολιτικός κίνδυνος, ο οποίος θα αυξήσει σημαντικά το κόστος του χρήματος, αλλά και τις απαιτούμενες αποδόσεις των επενδυτών στη Βρετανία, εάν παραμείνει ολόκληρη.
Εάν οι πολίτες γνώριζαν τις μελλοντικές επιπτώσεις της ψήφου τους, σίγουρα θα άλλαζαν την απόφασή τους – ήδη πολλοί από αυτούς θεωρούν ότι οι πολιτικοί τούς κορόιδεψαν και τους εκλάπη η ψήφος τους.
Δυστυχώς, η οικονομική επιστήμη διαφέρει σημαντικά από τις φυσικές επιστήμες, αφού δεν υπάρχει δυνατότητα πειραματικού ελέγχου των διαφορετικών σεναρίων και επανεξέτασης του φαινομένου με νέες συνθήκες. Για τον λόγο αυτό έχουμε ακούσει απίστευτες χρηματοοικονομικές ανοησίες οι οποίες στη συνέχεια, αφού διαψεύδονται από την πραγματικότητα, ακολουθούνται από νέες!
Να σημειωθεί ότι η χρηματοοικονομική άγνοια δεν αφορά μόνο τους πολίτες, αλλά και τους πολιτικούς και σίγουρα ο λαϊκισμός είναι πιο εύκολος δρόμος από την παραγωγή και τη δημιουργία αξιοσημείωτου έργου.
Η εγχώρια χρηματιστηριακή φούσκα του 1999. η ελληνική κρίση χρέους και η κατάρρευση των τιμών των ελληνικών ομολόγων, η πρόσφατη τραπεζική κρίση και η εξαΰλωση των τιμών των εγχώριων τραπεζικών μετοχών είναι μερικά μόνο παραδείγματα ελλείμματος χρηματοοικονομικής γνώσης και έπληξε κυρίως τους μικροεπενδυτές.
Πολύ πρόσφατα οι πολίτες έπεσαν θύματα ενός απίστευτου λαϊκισμού, αφού ορισμένες πολιτικές δυνάμεις είχαν υποσχεθεί:
- διαγραφή του χρέους τουλάχιστον 50%,
- «σεισάχθεια σε όλους και για όλα,
- σκίσιμο του μνημονίου σε ένα άρθρο με έναν νόμο,
- «να μας δώσουν προκαταβολικά χρήματα (5 δισ. ευρώ!) από ένα έργο που θα ξεκινούσε, αν ξεκινούσε, το 2019, όταν τη Ρωσία, που θα έδινε τα χρήματα, δεν τη δάνειζαν οι αγορές για όλο το ποσό που ζητούσε.
Επιπρόσθετα, στην περίοδο της κρίσης ακούστηκαν και διάφορες άλλες χρηματοοικονομικές ανοησίες όπως ότι:
- oι Ευρωπαίοι τοκογλύφοι μάς δανείζουν με 2,25% ενώ είμαστε πτωχευμένοι και κανένας άλλος στον κόσμο δεν τολμάει να μας δανείσει,
- εμείς θα βαράμε τα νταούλια και οι αγορές θα χορεύουν,
- θα παρακαλούν να μας δανείσουν,
- κάθε μισθός στο Δημόσιο δημιουργεί τρεις θέσεις στον ιδιωτικό τομέα κ.λπ.
Είναι μερικές απίστευτες χρηματοοικονομικές ανοησίες που ακούσαμε την προεκλογική περίοδο και εγείρουν θέμα πολιτικής αξιοπιστίας που φτάνει στα όρια της πολιτικής απάτης. Η χρηματοοικονομική γνώση και η διά βίου χρηματοοικονομική εκπαίδευση με πολυεπίπεδες δράσεις εξασφαλίζουν τη χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών και εξασφαλίζουν αποτελεσματικά τον έλεγχο της.
*Ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
*Άρθρο που δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας «Πρώτο Θέμα» στις 03/07/2016.