Η κατανόηση εννοιών και η απόκτηση δεξιοτήτων σχετικά με την ορθή διαχείριση των χρημάτων, αποτελούν σημαντικά εφόδια για μια επιτυχημένη ζωή και θεωρούνται μία κρίσιμη αναπτυξιακή διάσταση των παιδιών μας, τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπα με διαχρονικά συσσωρευμένα προβλήματα από τις προηγούμενες γενιές, σε ένα πολύπλοκο κόσμο με πολλές προκλήσεις και περιορισμένες ευκαιρίες.
Σύμφωνα με κορυφαίους διεθνείς οργανισμούς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρονται ο ΟΟΣΑ, η UNICEF και η World Bank, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση πρέπει να ξεκινά όσο το δυνατόν νωρίτερα στη ζωή των πολιτών, δηλαδή από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Επίσης, στην άποψη αυτή έχουν καταλήξει και κορυφαίοι ψυχολόγοι σε ολόκληρο τον κόσμο, οι οποίοι συμφωνούν ότι τα παιδιά έχουν ήδη φτάσει στο απαραίτητο επίπεδο ωριμότητας για να κατανοήσουν την έννοια της αποταμίευσης, ακόμα και από την ηλικία των 4 ετών.
Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού το 2019 [1], τουλάχιστον 10 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο έχουν υιοθετήσει υποχρεωτικά προγράμματα χρηματοοικονομικής παιδείας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Μία άλλη συστάδα χωρών, έχει ξεκινήσει πιλοτικά προγράμματα χρηματοοικονομικής παιδείας από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Οι χώρες αυτές, καθώς και οι πρωτοβουλίες σχετικά με τα προγράμματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης που έχουν αναλάβει, αναφέρονται αναλυτικά στο τελευταίο μέρος του παρόντος άρθρου.
Η προαγωγή της χρηματοοικονομικής γνώσης στα παιδιά και στους νέους, καθώς και η δημιουργία καλών συνηθειών, όπως είναι η αποταμίευση και ο προϋπολογισμός εσόδων-εξόδων, είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας για την δημιουργία ενός χρηματοοικονομικά εγγράμματου πληθυσμού, ικανού να περιορίσει τα γνωστικά καταναλωτικά αλλά και επενδυτικά σφάλματα, και να απολαύσει τις χαρές της ζωής.
Εισάγοντας τα παιδιά στον κόσμο του χρήματος: Οι μεγάλες προκλήσεις
Οι μεγαλύτερες προκλήσεις που ανακύπτουν στην προσπάθεια για την εισαγωγή της χρηματοοικονομικής παιδείας και την υλοποίηση της σημαντικής αυτής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, είναι:
- Η ωρίμανση της ιδέας και η υποστήριξή της συνολικά από την κοινωνία, τους εκπαιδευτικούς, τους φορείς χάραξης πολιτικής και, εν τέλει, από την ίδια την πολιτεία.
- Η διαμόρφωση ενός σύγχρονου προγράμματος σπουδών, με την κατάλληλη για τις ηλικίες αυτές θεματολογία (syllabus): Η διαμόρφωση του πλέον σύγχρονου προγράμματος σπουδών, με μία ειδικά σχεδιασμένη για τις συγκεκριμένες ηλικίες θεματολογία (syllabus) και εκπαιδευτική προσέγγιση, αποτελεί το πρώτο και καθοριστικό βήμα για την υλοποίηση της μεταρρύθμισης αυτής. Την διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών θα πρέπει να την αναλάβουν πρόσωπα τα οποία θα είναι αποδεδειγμένα ειδικοί στο επιστημονικό πεδίο της Χρηματοοικονομικής, και οι οποίοι θα έχουν παράλληλα μια ολοκληρωμένη επιστημονική και παιδαγωγική άποψη, ενδεικτικά, από την αποταμίευση μέχρι και τα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία.
- Η ανάπτυξη της θεωρίας και του κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού: Η ανάπτυξη της θεωρίας, προσαρμοσμένη στις νεαρές αυτές ηλικίες, αποτελεί ιδιαίτερη δεξιότητα και θα πρέπει να συνοδεύεται από ανάλογες ασκήσεις και μαθησιακά παιχνίδια, όπως για παράδειγμα από σταυρόλεξα, κρυπτόλεξα, ερωτήσεις μάθησης, ερωτήσεις χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς κ.λπ.
- Η δημιουργία ψηφιακού υλικού: Στην σύγχρονη ψηφιακή εποχή, κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη διαδραστικού ψηφιακού υλικού, μέσω εξειδικευμένων ηλεκτρονικών πλατφορμών και εφαρμογών, καθώς και η συζήτηση μέσω αυτού για το ψηφιακό χρήμα, την χρησιμότητά του αλλά και τους κινδύνους που προκύπτουν από την χρήση του.
- Η ανάπτυξη δράσεων για την εκπαίδευση των εκπαιδευτών: Απαιτείται τόσο η ολιστική όσο και η στοχευμένη εκπαίδευση των εκπαιδευτών, με σκοπό να είναι σε θέση να μεταφέρουν τις νέες για αυτούς γνώσεις στους μαθητές και να τους κινητοποιήσουν επιτυχημένα. Στα πλαίσια αυτά, θα πρέπει να δημιουργηθεί εξειδικευμένο υλικό για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, τόσο ως προς την προσωπική τους επιμόρφωση, όσο και για τον εφοδιασμό τους με οδηγούς και πρόσθετο υλικό για χρήση κατά την διδασκαλία των μαθητών τους.
Εισάγοντας τα παιδιά στον κόσμο του χρήματος: Το επιτυχημένο παράδειγμα του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην χώρα μας
Η χώρα μας πρωτοπορεί διεθνώς χάρις τις δράσεις του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού. Το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού ιδρύθηκε το 2016 από τον Καθηγητή Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς Νικόλαο Δ. Φίλιππα, αποτελώντας την πρώτη αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία στην Ελλάδα που στοχεύει στην διάδοση της χρηματοοικονομικής γνώσης και στην καταπολέμηση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού.
Στο σύντομο διάστημα λειτουργίας του, το Ινστιτούτο έχει αναλάβει πολύπλευρες δράσεις για την ανάδειξη της αξίας της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στη ζωή των πολιτών, διοργανώνοντας ειδικές ενημερωτικές εκδηλώσεις σε όλες τις βαθμίδες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, πραγματοποιώντας συνεχή επιστημονική έρευνα, δημιουργώντας υψηλής ποιότητας σύγχρονο εκπαιδευτικό υλικό και κτίζοντας ισχυρές εγχώριες και διεθνείς συνεργασίες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ευρήματα των ερευνητικών εργασιών του Ινστιτούτου έχουν δημοσιευθεί (μέσω του Προέδρου του) σε υψηλού κύρους επιστημονικά περιοδικά με affiliation το Hellenic Financial Literacy Institute, όπως στο Applied Economics (2018), στο European Journal of Finance (2019), στο Journal of International Financial Markets, Institutions & Money (2020) και στο Energy Economics (2022).
Επίσης, ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου έχει δημοσιεύσει πολλές δεκάδες άρθρα σε όλο τον ελληνικό τύπο (Βήμα, Καθημερινή, Euro2day, Πρώτο Θέμα, CNN Greece, Κέρδος, Insider κ.λπ.), ενώ έχει δώσει συνεντεύξεις στην τηλεόραση (ΣΚΑΪ, Mega κ.ά.) και στο ραδιόφωνο (ΕΡΤ), προωθώντας τις αρχές του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Μάλιστα στα πλαίσια της αναγνώρισης της συνολικής προσφοράς του Ινστιτούτου, καθώς και της διαρκούς προσπάθειάς του για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς, τον Απρίλιο του 2021, έλαβε τον τίτλο του Affiliate Member του Διεθνούς Δικτύου του ΟΟΣΑ για την Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση (OECD/INFE). Να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, μόνον δύο ακόμα οργανισμοί έχουν γίνει δεκτοί ως Affiliated Members του Διεθνούς Δικτύου του ΟΟΣΑ για την Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση, συγκεκριμένα η Ελληνική Ένωση Τραπεζών και η ActionAid Hellas.
Μεταξύ των κυριότερων σχετικών δράσεων του Ινστιτούτου, ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες:
Το 2018, το Ινστιτούτο υλοποίησε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (European Investment Bank), μία ολοκληρωμένη μελέτη για την Χαρτογράφηση της Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος.
Τον Μάρτιο του 2022, όπως και τον Μάρτιο του 2021, το Ινστιτούτο συμμετείχε ενεργά στην «Global Money Week», την ετήσια διεθνή εκστρατεία χρηματοοικονομικής ευαισθητοποίησης που διοργανώνεται από το Διεθνές Δίκτυο Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ, η οποία υπογραμμίζει την εξέχουσα σημασία της εκπαίδευσης των παιδιών και των νέων σχετικά με τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό. Στα πλαίσια της εβδομάδας αυτής, το Ινστιτούτο ανέπτυξε πολλαπλές δράσεις με αποδέκτες μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, οι οποίες αναφέρονται αναλυτικά τόσο στην επίσημη θεματική ιστοσελίδα του ΟΟΣΑ [2] όσο και στην Ετήσια Έκθεση Πεπραγμένων (συγγραφής της αρμόδιας επιτροπής του ΟΟΣΑ) στα πλαίσια των εκστρατειών (2022 [3] και 2021 [4]), με παγκόσμια προβολή στις περισσότερες από 100 συμμετέχουσες χώρες κάθε χρόνο.
Τέλος, το Ινστιτούτο συμμετέχει ενεργά στην δημιουργία της πρώτης Εθνικής Στρατηγικής για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό στην Ελλάδα, από τον Νοέμβριο του 2021. Μάλιστα τον Απρίλιο του 2022, το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού έλαβε αναγνωρισμένη θέση Συμβούλου (Advisor) στο έργο για την εκπόνηση Εθνικής Στρατηγικής για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό στην Ελλάδα. Να σημειωθεί ότι το αναφερόμενο έργο εποπτεύεται από το Υπουργείο Οικονομικών, συντονίζεται από την Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους και υλοποιείται από τον ΟΟΣΑ [5].
Θα πρέπει επίσης να τονιστεί πως συνολικά, η στρατηγική του Ινστιτούτου ταυτίζεται με τις καλές διεθνείς πρακτικές οι οποίες υιοθετούν την άποψη ότι η χρηματοοικονομική παιδεία πρέπει να ξεκινά από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ως εκ τούτου, τον Ιούνιο του 2019, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Προέδρου του Ινστιτούτου, Καθηγητή Νικόλαου Δ. Φίλιππα, με τίτλο «Τα χρήματα δεν φυτρώνουν στα δέντρα!», το οποίο αποτελεί το πρώτο βιβλίο χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης για παιδιά πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στο ίδιο πλαίσιο, στις αρχές Οκτωβρίου του 2021, το Ινστιτούτο εγκαινίασε ένα ειδικό microsite ως μέρος της κύριας ιστοσελίδας του, το «Πρόγραμμα @ξία» [6], αφιερωμένο στα παιδιά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει γίνει αποδεκτό από το Υπουργείο Παιδείας και έχει αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, ως μέρος της επίσημης διδακτέας ύλης για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέσω των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων.
Συνεχίζοντας, τον Μάρτιο του 2022, εκδόθηκε το νέο βιβλίο του Καθηγητή Νικόλαου Δ. Φίλιππα, με τίτλο «Το Αλφαβητάρι της Οικονομίας για παιδιά μέχρι 12 ετών» από το Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος. Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα σύγχρονο λεξικό οικονομικών και χρηματοοικονομικών όρων, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερα από 120 λήμματα κατάλληλα προσαρμοσμένα για παιδιά στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Η πιο πρόσφατη σχετική δράση του Ινστιτούτου, αναπτύσσεται ήδη από τον Μάιο του 2022, ενώ ολοκληρώνεται εντός του Δεκεμβρίου του 2022. Πιο συγκεκριμένα, το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, σε συνεργασία και υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, υλοποίησε το πρωτοποριακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός και τίτλο «1,2,3…Οικονομία», το οποίο καταρτίστηκε από το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, απευθύνεται σε μαθητές ηλικίας 9 – 12 ετών σε παραμεθόρια νησιά του Αιγαίου και υλοποιήθηκε σε 13 Δημοτικά Σχολεία της Λέσβου, της Λήμνου και του Αγίου Ευστρατίου.
Η διεθνής εμπειρία: Οι χώρες στις οποίες η χρηματοοικονομική παιδεία αποτελεί μέρος της διδακτέας ύλης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση
Στο παρόν τμήμα του άρθρου παρουσιάζονται, έπειτα από σχετική έρευνα που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, οι χώρες που έχουν υιοθετήσει την χρηματοοικονομική παιδεία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, είτε υποχρεωτικά είτε πιλοτικά, με ειδική επιπρόσθετη αναφορά και στις κατά περίπτωση σχετικές δράσεις στα πλαίσια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για καθεμία από τις αναφερόμενες χώρες.
Αυστραλία
Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση αποτελεί μέρος της εθνικής σχολικής διδακτέας ύλης της Αυστραλίας, ακολουθώντας μία διαθεματική προσέγγιση, ως μέρος της ύλης των μαθημάτων των πεδίων των Μαθηματικών, της Αγγλικής Γλώσσας και των Θετικών Επιστημών από την Α’ Δημοτικού έως και την Α’ Λυκείου, και με παράλληλα εξειδικευμένα μαθήματα του πεδίου των Οικονομικών και της Διοίκησης από την Ε’ Δημοτικού έως και την Β’ Γυμνασίου.
Βραζιλία
Εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε επιλεγμένες σχολικές δομές ανά την χώρα.
Εσθονία
Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση καθίσταται υποχρεωτική στην Εσθονία από το 2010, με μία διαθεματική προσέγγιση και με την εισαγωγή νομισματικών και χρηματοοικονομικών εννοιών και θεματολογίας, ως μέρος της διδακτέας ύλης συναφών μαθημάτων σε τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου.
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Διαθεματική προσέγγιση και εξειδικευμένα μαθήματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, σε κάποιες από τις Πολιτείες.
Ηνωμένο Βασίλειο
Διαθεματική προσέγγιση και εξειδικευμένα μαθήματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, και στα τέσσερα κράτη του Ηνωμένου Βασιλείου (Αγγλία, Βόρεια Ιρλανδία, Σκωτία, Ουαλία).
Ιαπωνία
Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση αποτελεί από το 2008 μέρος της εθνικής σχολικής διδακτέας ύλης της Ιαπωνίας, με διαθεματική προσέγγιση τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Κοινωνικές Σπουδές, Οικιακή Οικονομία, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή), αλλά και με την διενέργεια εξειδικευμένων σχολικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων καθ’ όλη την διάρκεια του σχολικού έτους.
Ισπανία
H χρηματοοικονομική εκπαίδευση καθίσταται υποχρεωτική στην Ισπανία από το 2013, με βασικά στοιχεία χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης, αλφαβητισμού και δεξιοτήτων να αποτελούν μέρος της διδακτέας ύλης μαθημάτων του πεδίου των Κοινωνικών Επιστημών στο Δημοτικό. Παράλληλα, προχωρημένο επίπεδο και αναβαθμισμένο περιεχόμενο χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και αλφαβητισμού, προσφέρεται και στο προαιρετικό μάθημα των Οικονομικών στην Α’ τάξη του Λυκείου.
Λετονία
Μέσω μία διαθεματικής προσέγγισης, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση περιλαμβάνεται στην εθνική σχολική διδακτέα ύλη της Λετονίας, στις τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου ως μέρος των μαθημάτων των Κοινωνικών Σπουδών και της Πολιτικής Αγωγής, και στις τάξεις του Λυκείου ή της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, ως μέρος των μαθημάτων των Οικονομικών ή των Εμπορικών-Επιχειρηματικών Επιστημών.
Μαλαισία
H χρηματοοικονομική εκπαίδευση καθίσταται, μέσω μία διαθεματικής προσέγγισης, υποχρεωτική στην Μαλαισία, από το 2014 στο Δημοτικό και από το 2017 στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί μέρος της διδακτέας ύλης των μαθημάτων των Μαθηματικών, της Αγγλικής Γλώσσας, της Γλώσσας Malay, και της Πολιτικής Αγωγής. Στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποτελεί μέρος της διδακτέας ύλης των μαθημάτων των Μαθηματικών, της Αγγλικής Γλώσσας, της Γλώσσας Malay, των Εμπορικών Σπουδών, των Βασικών Οικονομικών αλλά και εξειδικευμένων μαθημάτων που αφορούν στην ανάπτυξη βασικών οικονομικών και χρηματοοικονομικών δεξιοτήτων.
Νέα Ζηλανδία
H χρηματοοικονομική εκπαίδευση καθίσταται, μέσω μία διαθεματικής προσέγγισης, υποχρεωτική στην Νέα Ζηλανδία από το 2007, παρέχοντας ένα πλαίσιο για τη διασύνδεση διαφόρων γνωστικών πεδίων όπως οι Κοινωνικές Επιστήμες, τα Μαθηματικά και η Στατιστική, η Αγγλική Γλώσσα, οι Επιχειρηματικές Σπουδές, η Υγεία και η Τεχνολογία.
Νότια Αφρική
Μέσω μίας διαθεματικής προσέγγισης, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση βρίσκεται ενσωματωμένη στην εθνική σχολική διδακτέα ύλη της Νότιας Αφρικής, σε όλες τις τάξεις της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και σε μεγάλο αριθμό γνωστικών πεδίων (π.χ. Επιστήμες της Οικονομίας και της Διοίκησης, Μαθηματικά και Αριθμητικός Αλφαβητισμός).
Ολλανδία
Βασικά στοιχεία χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης περιλαμβάνονται στην εθνική σχολική διδακτέα ύλη της Ολλανδίας, τόσο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (με την εισαγωγή μαθημάτων όπως ο Νομισματικός Λογισμός, σχετικά με τον Χρηματοοικονομικό και τον Αριθμητικό Αλφαβητισμό) όσο και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση (με μαθήματα όπως η Οικιακή Οικονομία).
Περού
H χρηματοοικονομική εκπαίδευση καθίσταται υποχρεωτική στο Περού από το 2008, ακολουθώντας μια διαθεματική προσέγγιση και προσφέροντας παράλληλα μία σειρά από εξειδικευμένα μαθήματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.
Πορτογαλία
Βασικά στοιχεία χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης περιλαμβάνονται στην εθνική σχολική διδακτέα ύλη της Πορτογαλίας, κατά κύριο λόγο ως μέρος του μαθήματος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής, καλύπτοντας όλο το εύρος των εκπαιδευτικών βαθμίδων από το Νηπιαγωγείο έως και το Λύκειο.
Ρωσία
Εφαρμογή πιλοτικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε 5 περιοχές της χώρας, με εξειδικευμένα μαθήματα και εκπαιδευτικές ενότητες χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, καλύπτοντας όλο το εύρος των εκπαιδευτικών βαθμίδων από το Νηπιαγωγείο έως και το Λύκειο.
Σιγκαπούρη
Από τη δεκαετία του 1990, οι μαθητές των τάξεων του Γυμνασίου έρχονται σε επαφή και λαμβάνουν μια βασική χρηματοοικονομική εκπαίδευση προσανατολισμένη στην προστασία του καταναλωτή και στον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, μέσω της εξειδικευμένης ύλης συγκεκριμένων ενοτήτων στο μάθημα της Οικιακής Οικονομίας. Το 2014, το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας μετονομάστηκε σε Διατροφική και Καταναλωτική Εκπαίδευση και περιλαμβάνει πληθώρα μηνυμάτων σχετικά με τη διαχείριση χρηματοοικονομικών πόρων και την κατανόηση των δικαιωμάτων και των ευθυνών των καταναλωτών. Βασικά στοιχεία και μηνύματα για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό και τις χρηματοοικονομικές δεξιότητες έχουν ενσωματωθεί από το 2012 και στο μάθημα Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, το οποίο διδάσκεται σε τάξεις του Δημοτικού.
Ταϊλάνδη
Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση περιλαμβάνεται στην εθνική σχολική διδακτέα ύλη της Ταϊλάνδης, σε τάξεις τόσο της πρωτοβάθμιας όσο και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ διδάσκεται κυρίως στα μαθήματα του γνωστικού πεδίου των Οικονομικών.
Τσεχία
Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση καθίσταται υποχρεωτική στην Τσεχία, από το 2009 σε τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (με διαθεματική προσέγγιση ως μέρος συναφών μαθημάτων), και από το 2013, σε τάξεις της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ως μέρος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής).
Χονγκ Κονγκ, Κίνα
Ακολουθώντας μία διαθεματική προσέγγιση για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, προσφέροντας όμως παράλληλα και εξειδικευμένα μαθήματα, τόσο βασικά όσο και προχωρημένα στοιχεία χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού περιλαμβάνονται στην διδακτέα ύλη των τάξεων του Δημοτικού (στα μαθήματα των Γενικών και Κοινωνικών Σπουδών, στα Μαθηματικά), του Γυμνασίου (στα Μαθηματικά, στα μαθήματα των Κοινωνικών Σπουδών, στην Οικιακή Οικονομία), και του Λυκείου (στα Μαθηματικά, στα μαθήματα των Κοινωνικών Σπουδών, στα μαθήματα στο πεδίο της Διοίκηση των Επιχειρήσεων, στα μαθήματα Χρηματοοικονομικής και Λογιστικής, στα Οικονομικά).
Συμπεράσματα
Είναι πλέον καθολικά αποδεκτό ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί απαραίτητη δεξιότητα των πολιτών για τον 21ο αιώνα, καθώς έχουν συσσωρευτεί διαχρονικά χρηματοοικονομικά προβλήματα, όπως είναι η κοινωνική ανισότητα, η υπερχρέωση και η απώλεια χρημάτων από λανθασμένες επενδυτικές επιλογές.
Εμπειρογνώμονες κορυφαίων παγκόσμιων οργανισμών, προτείνουν όπως η χρηματοοικονομική εκπαίδευση ξεκινά όσο το δυνατόν νωρίτερα, και σίγουρα από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Η επισκόπηση της διεθνούς εμπειρίας έδειξε ότι οι πρωτοποριακές χώρες που ευημερούν, έχουν εντάξει στην εθνική σχολική διδακτέα τους ύλη μαθήματα χρηματοοικονομικής παιδείας, και μάλιστα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Το παράδειγμα της Αυστραλίας, συγκεκριμένα, πραγματικά εντυπωσιάζει.
Η Ελληνική κοινωνία έχει βιώσει μια πλασματική ευημερία χρέους για τρεις δεκαετίες (1980-2008), και στη συνέχεια μια υπερδεκαπενταετή κρίση, με την έβδομη πτώχευση του κράτους από το 1821 (την γέννηση του νεοελληνικού κράτους) μέχρι σήμερα, spreads τα οποία έφθασαν το 36% το 2012 και το 18% το 2015, τον αποκλεισμό στην χρηματοδότηση από τις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου, το κλείσιμο των Τραπεζών, τις επιπτώσεις της πανδημίας και του πολέμου και, πολύ πρόσφατα, την ακρίβεια και τον υψηλό πληθωρισμό σε συνδυασμό με μηδενικά επιτόκια καταθέσεων.
Ως αποτέλεσμα αυτών των δυσάρεστων εμπειριών και των χρηματοοικονομικών shocks, οι πολίτες δείχνουν εξαιρετικό ενδιαφέρον για τα θέματα της Προσωπικής Χρηματοοικονομικής και του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
Το ίδιο ενδιαφέρον για τα θέματα αυτά έχουν δείξει και οι εκπαιδευτικοί, στις δεκάδες εθελοντικές δράσεις που έχει υλοποιήσει ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού σε ολόκληρη την Ελλάδα [7].
Το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού έχει ήδη αναπτύξει το κατάλληλο έντυπο και ψηφιακό υλικό χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης για τους μαθητές στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, και το έχει θέσει στην διάθεση της κοινωνίας και των εκπαιδευτικών. Το επόμενο λοιπόν βήμα είναι η διάχυση της γνώσης αυτής σε κάθε γωνιά και κάθε σχολείο της Ελλάδας.
Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα του Ινστιτούτου, το οποίο με την βοήθεια των φίλων, των συνεργατών, αλλά και των χορηγών του, είμαστε σίγουροι ότι θα επιτευχθεί!
Βιβλιογραφία
[1] Νικόλαος Δ. Φίλιππας (2020), «Χρηματοοικονομική εκπαίδευση από το δημοτικό», Η Καθημερινή. (https://www.kathimerini.gr/economy/local/1058908/xrimatooikonomiki-ekpaideysi-apo-to-dimotiko/)
[2] OECD/INFE (2022), “Greece in Global Money Week”. (https://globalmoneyweek.org/countries/139-greece.html)
[3] OECD/INFE (2022), “GMW Annual Report 2022”. (https://globalmoneyweek.org/resources/gmw2022/GMW%20Annual%20Report%202022_3.pdf)
[4] OECD/INFE (2021), “GMW Annual Report 2021”. (https://issuu.com/oecd-daf/docs/gmw_annual_report_2021_pages_view)
[5] Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού (2022), «Το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού συμμετέχει ενεργά στην δημιουργία της πρώτης Εθνικής Στρατηγικής για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό στην Ελλάδα». (https://www.gfli.gr/to-institoyto-chrimatooikonomikoy-alfavitismoy-symmetechei-energa-stin-dimioyrgia-tis-protis-ethnikis-stratigikis-gia-ton-chrimatooikonomiko-alfavitismo-stin-ellada/)
[6] Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού (2021), «Πρόγραμμα @ξία». (https://www.gfli.gr/programma-axia/)
[7] Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού (2022), “«1,2,3…Οικονομία» – Πρόγραμμα Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού για παιδιά ηλικίας 9 – 12 ετών σε παραμεθόρια νησιά του Αιγαίου”. (https://www.gfli.gr/1-2-3-oikonomia-programma-chrimatooikonomikoy-alfavitismoy-gia-paidia-ilikias-9-12-eton-se-paramethoria-nisia-toy-aigaioy/)
*Η Αργυρή Κατωπόδη είναι Υποψήφια Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Επιστημονική Συνεργάτιδα του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
*Άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Τεύχος 178 του περιοδικού «Οικονομικά Χρονικά», του τριμηνιαίου επιστημονικού περιοδικού του Οικονομικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας.
Επιλέγοντας την παρακάτω εικόνα, μπορείτε να κατεβάσετε άμεσα στην ηλεκτρονική συσκευή σας το πλήρες άρθρο σε ψηφιακή μορφή!
