Σήμερα, το ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας λόγω των πιεστικών προβλημάτων χρηματοδότησης και βιωσιμότητας χρήζει επειγόντως ριζικού εξορθολογισμού και μακροσκοπικών μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων.
Παράγοντες όπως η δυσχερής δημοσιονομική κατάσταση της οικονομίας, η ιδιαιτέρως δαπανηρή (9,6% του ΑΕΠ το 2017) χρηματοδότηση του συστήματος από τον κρατικό προϋπολογισμό, η αιμορραγία του συνταξιοδοτικού εισοδήματος από τις υψηλές εισφορές, η υψηλή ανεργία και η παράλληλη μείωση των μισθών (απαιτούνται σήμερα εισφορές δέκα εργαζομένων για να χρηματοδοτήσουν σύνταξη ενός συνταξιούχου), η συρρίκνωση του πληθυσμού (το 2060 αναμένεται δραματική συρρίκνωση του πληθυσμού στα 8,6 εκατ. και σημαντική γήρανσή του με 6 στα 10 άτομα του ενεργού πληθυσμού της Ελλάδας να είναι άνω των 65 ετών) και η επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής του, συνιστούν μία ωρολογιακή βόμβα για το εθνικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και την ίδια την ελληνική κοινωνία και η εγκατάλειψη της μονοδιάστατης χρήσης του αναδιανεμητικού 1ου κρατικού πυλώνα φαντάζει αναπόφευκτη.
Οι όποιες πολιτικές λύσεις υιοθετηθούν, θα πρέπει να εστιάσουν στην αλλαγή ολόκληρης της αρχιτεκτονικής του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης της χώρας με την αξιοποίηση της συμπληρωματικής συνταξιοδοτικής αποταμίευσης και την καθιέρωση ενός ισορροπημένου συνδυασμού κρατικού και ιδιωτικού συστήματος ασφάλισης που θα εστιάζει στην ανάπτυξη του 2ου πυλώνα ασφάλισης (Τ.Ε.Α.) και θα υποστηρίζει την παράλληλη ενίσχυση της Ιδιωτικής Ασφάλισης (3ου πυλώνα). Κι αυτό διότι εμπειρικά έχει καταδειχθεί ότι και οι δύο αυτοί πυλώνες διασφαλίζουν τη μεγιστοποίηση της ανταποδοτικότητας εισφορών-παροχών, μέσω του κεφαλαιοποιητικού τους χαρακτήρα, τη μακροχρόνια βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος και τη συμπληρωματικότητα των κρατικών παροχών με πρόσθετες παροχές/εισοδήματα που αυξάνουν σε σημαντικό βαθμό για τους συμμετέχοντες ασφαλισμένους την αναπλήρωση των παροχών που λαμβάνουν από τον 1ο κρατικό πυλώνα ασφάλισης. Επιπλέον, η συμπληρωματική της κοινωνικής ασφάλισης παροχή συνταξιοδοτικών υπηρεσιών από τον 2ο και τον 3ο πυλώνα, μπορεί να δημιουργήσει μεγάλο όγκο αποθεματικών, μέσω της αποταμίευσης και της επαγγελματικής παραγωγικής αξιοποίησης των αποθεματικών κεφαλαίων, παρέχοντας πολύτιμους πόρους για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Παγκοσμίως, ο θεσμός της επαγγελματικής ασφάλισης κατά την χρονική περίοδο 2007-2017 παρουσιάζει σημαντική μεγέθυνση της τάξεως του +50% σε όρους αξίας ενεργητικού ή αξίας υπό διαχείριση κεφαλαίων (εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων + σωρευτικές κεφαλαιακές υπεραξίες), καθώς το ενεργητικό τους ανήλθε στα τέλη του 2017 στα 43,4 τρισ. δολάρια από 28,2 τρισ. δολάρια το 2007. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Ο.Ο.Σ.A. (Pension Markets in Focus-2018), η συνολική περιουσία των επαγγελματικών ταμείων του 2ου πυλώνα αυξήθηκε γρηγορότερα από το Α.Ε.Π. στις περισσότερες χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. Ο σταθμισμένος μέσος όρος του λόγου της περιουσίας των ΤΕΑ ως προς το Α.Ε.Π. ήταν ίσος με 133,4% το 2017 (125,7% το 2016). Στην Ελλάδα, ο λόγος αυτός διαμορφώθηκε στο φτωχό 0,8%, όταν ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ ήταν 50,75%, καταδεικνύοντας ότι υπάρχει μεγάλος χώρος για ανάπτυξη του θεσμού στη χώρα μας.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) λειτουργούν 155.441 Τ.Ε.Α. και συνιστούν έναν από τους μεγαλύτερους κλάδους συμπληρωματικής ασφάλισης, καλύπτοντας πάνω από το 25% του ενεργού της πληθυσμού. Τα Τ.Ε.Α. στην πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών διαδραματίζουν ουσιαστικά τον ρόλο της επικουρικής ασφάλισης που λειτουργεί στη χώρα μας. Χρηματοδοτούνται από τους εργαζόμενους και τους εργοδότες και αναπληρώνουν ένα σημαντικό ποσοστό του συντάξιμου εισοδήματος των μελών τους που κυμαίνεται από 20% έως 50% σε ορισμένες χώρες. Κατά µέσο όρο, οι Ευρωπαίοι συνταξιούχοι αντλούν το 50% του συνταξιοδοτικού τους εισοδήµατος από τον 1ο κρατικό πυλώνα και το υπόλοιπο 25% από τον δεύτερο και τα επαγγελματικά ταµεία (2ο πυλώνα), στα οποία καταβάλλουν εισφορές κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου. Σε ορισμένες χώρες μάλιστα όπως η Ιρλανδία, η Μεγάλη Βρετανία και η Ολλανδία, τα υπό διαχείριση κεφάλαια των εν λόγω ταμείων αντιπροσωπεύουν πολύ υψηλά ποσοστά του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος τους, που κυμαίνονται από 34%, 68% έως και 184% αντίστοιχα.
Στην χώρα μας ο θεσμός της Επαγγελματικής Ασφάλισης θεσπίστηκε το 2002 με τον Ν.3029/2002 για τη Μεταρρύθμιση του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης. Σήμερα, μετά τη συμπλήρωση σχεδόν 17 ετών από την θέσπιση των Τ.Ε.Α., λειτουργούν στην Ελλάδα 21 επαγγελματικά ταμεία με συνολική αξία περιουσιακών στοιχείων το 2018 που αγγίζει τα 1,4 δισ. Ευρώ, ενώ αριθμούν συνολικά 129.000 μέλη ή ποσοστό 2,7% επί του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας.
Βάσει επίσημων στοιχείων της E.I.O.P.A. που επεξεργάστηκε η ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α., οι αποδόσεις των ελληνικών ΤΕΑ κατά το χρονικό διάστημα 2011-2018 έτρεξαν με μέσο ετήσιο ρυθμό 4,4% ενώ των ευρωπαϊκών επαγγελματικών ταμείων, κατά το χρονικό διάστημα 2004-2017, με 5,1%. Από στοιχεία της ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α. προκύπτει επίσης ότι τα 5 παλαιότερα εν λειτουργία ΤΕΑ (άνω των 10 ετών) έχουν προσφέρει στα ασφαλισμένα τους μέλη ιδιαίτερα αξιόλογες σωρευτικές κεφαλαιακές αποδόσεις που κατά μέσο όρο αγγίζουν το 32% με εύρος αποδόσεων από 22,1% έως και 56,5%.
Ήρθε επομένως η ώρα της επαγγελματικής ασφάλισης στην Ελλάδα;
Η σημερινή κατάσταση του 2ου πυλώνα ασφάλισης στη χώρα μας είναι ενθαρρυντική κυρίως σε όρους κινητικότητας τη τελευταία διετία αλλά και αναμενόμενων θετικών μελλοντικών εξελίξεων που θα προέλθουν από 2 γεγονότα:
- Το νέο θεσμικό πλαίσιο που θα νομοθετηθεί με την ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της νέας κοινοτικής οδηγίας 2341/2016 για τα επαγγελματικά ταμεία (IORP-IΙ)
- Την αναγκαστική στροφή του πολιτικού προσωπικού προς την δυναμική προώθηση και ανάπτυξη της επαγγελματικής ασφάλισης, ακόμα και με υποχρεωτικό χαρακτήρα, όπως συμβαίνει σε 5 από τα 19 κράτη – μέλη της Ε.Ε., σε μια συνολική προσπάθεια αναμόρφωσης του Ασφαλιστικού στη χώρα μας προς όφελος της οικονομίας και της κοινωνίας. Αναμένουμε όλοι τις πρωτοβουλίες που θα αναλάβει η Νέα κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019 προς αυτήν την κατεύθυνση.
Πιο αναλυτικά, την διετία 2017-2018 συστήθηκαν πέντε (5) νέα ταμεία επαγγελματικής ασφάλισης ενώ το τρέχον έτος 2019 αριθμούμε ήδη τρία (3) νέα ταμεία και αναμένεται η αδειοδότηση τουλάχιστον άλλων τεσσάρων (4) Τ.Ε.Α. από τις αρμόδιες εποπτικές αρχές μέχρι τα τέλη του τρέχοντος έτους. Οι εταιρείες που προέκριναν τη σύσταση και λειτουργία ΤΕΑ αντιπροσωπεύουν επαγγελματικές ομάδες που δραστηριοποιούνται σε πολύ δυναμικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι 3 εκ των φακέλων αδειοδότησης αφορούν εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών εταιρείες, γεγονός που προσδίδει επιπλέον αξία στη διείσδυση του 2ου πυλώνα ασφάλισης στην ασφαλιστική συνείδηση εργοδοτών και εργαζομένων.
Η Ελληνική Ένωση Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.) έχει μόλις ένα χρόνο λειτουργίας αλλά ήδη έχει να επιδείξει σημαντικό έργο προς επιτέλεση του βασικού σκοπού ίδρυσής της που δεν είναι άλλος από την ανάδειξη της αξίας της επαγγελματικής ασφάλισης για το κοινωνικό σύνολο (εργοδότες-εργαζόμενους) και την εθνική οικονομία με κάθε πρόσφορο τρόπο με τελικό σκοπό την διάδοση και ανάπτυξη του 2ου ασφαλιστικού πυλώνα στη χώρα μας.
Προς την κατεύθυνση αυτή, η ΕΛΕΤΕΑ προχώρησε στη σύναψη προγραμματικής πολύ-επίπεδης συνεργασίας με το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, με στόχο την καταπολέμηση του συνταξιοδοτικού αναλφαβητισμού, την προώθηση του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης και της καλλιέργειας στην κοινή γνώμη της σημασίας της αποταμίευσης, της χρηματοοικονομικής γνώσης, της εκπαίδευσης και εν γένει του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Καταληκτικά, σχετικά με το Ασφαλιστικό, η υιοθέτηση από την επόμενη Κυβέρνηση της διεθνούς εμπειρίας με τα επιτυχώς εφαρμοζόμενα μικτά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης – δηλαδή μοντέλα ασφάλισης με συνδυασμό αναδιανεμητικών και κεφαλαιοποιητικών χαρακτηριστικών που αξιοποιούν ταυτόχρονα και συνεργατικά τους τρεις πυλώνες ασφάλισης – και δρομολόγηση της υλοποίησης νέων μεταρρυθμίσεων στο εθνικό ασφαλιστικό σύστημα της χώρας προς αυτήν την κατεύθυνση, θα συμβάλλει σημαντικά στην ενίσχυση της βιωσιμότητάς του και στην διαφοροποίηση των κινδύνων του. Στο νέο αυτό περιβάλλον, ο ρόλος των επαγγελματικών ταμείων αναμένεται να είναι καθοριστικός.
*Ο Δρ. Χρήστος Π. Νούνης είναι Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.) & Πρόεδρος του Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης Υπουργείου Οικονομικών (ΤΕΑ-ΥΠΟΙΚ), Μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.